‘Verandering van omstandigheden’ in het nieuw Burgerlijk Wetboek (Caluwaerts Uytterhoeven)

Auteurs: Kristof Uytterhoeven en Stéphanie Schepens (Caluwaerts Uytterhoeven)

Publicatiedatum: 30/03/2021

Wettelijke verankering van de imprevisieleer

Op 24 februari 2021 werd het wetsvoorstel houdende Boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek ingediend bij de Kamer van volksvertegenwoordigers (Wetsvoorstel van 24 februari 2021 houdende Boek 5 “Verbintenissen” van het Burgerlijk Wetboek, Parl. St. Kamer 2020-21, nr. 1806/001.)

Dit boek 5 bevat tal van nieuwigheden die soms de wilsautonomie van partijen beoogt te versterken en soms de rechter bevoegdheden wil toekennen om situaties van contractueel onevenwicht bij te kunnen sturen (bv. wanneer de economie van het contract ernstig wordt verstoord naar aanleiding van nieuwe, onvoorzienbare omstandigheden – ook wel gekend als de imprevisieleer).

Een nieuwigheid voor ons Belgisch privaatrecht, zijn de regels onder artikel 5.74 over ‘verandering van omstandigheden’. 

Dit artikel 5.74 luidt als volgt:

“Elke partij moet haar verbintenissen nakomen, ook al zou de uitvoering ervan meer bezwarend geworden zijn ofwel doordat de kostprijs van de uitvoering is gestegen, ofwel doordat de waarde van de tegenprestatie is verminderd.

De schuldenaar kan evenwel, aan de schuldeiser vragen om het contract opnieuw te onderhandelen met het oog op de aanpassing of beëindiging ervan indien aan de volgende vereisten is voldaan:

1° een verandering van omstandigheden maakt de uitvoering van het contract buitensporig bezwarend, dermate dat de uitvoering ervan redelijkerwijze niet langer kan worden geëist;
2° die verandering onvoorzienbaar was bij de contractsluiting;
3° die verandering ontoerekenbaar is aan de schuldenaar;
4° de schuldenaar dit risico niet voor zijn rekening heeft genomen; en
5° de wet noch het contract die mogelijkheid uitsluiten.

De partijen blijven hun verbintenissen nakomen in de loop van de heronderhandelingen.

Bij afwijzing of mislukking van de heronderhandelingen binnen een redelijke termijn, kan de rechter, op verzoek van één van de partijen, ofwel het contract aanpassen om het in overeenstemming te brengen met hetgeen de partijen redelijkerwijze zouden zijn overeengekomen op het tijdstip van de contractsluiting indien zij rekening hadden gehouden met de verandering van omstandigheden, ofwel het contract geheel of gedeeltelijk beëindigen op een datum die niet mag voorafgaan aan de verandering van omstandigheden en volgens modaliteiten die de rechter vaststelt. De vordering wordt ingesteld en behandeld zoals in kort geding.” 

Deze bepaling beoogt dus rechtszekerheid te creëren in het licht van de rechtspraak van het Hof van Cassatie en implementeert een voorafgaande verbintenis tot heronderhandeling alvorens naar de rechter te kunnen stappen.

Het eerste lid herhaalt het beginsel dat overeenkomsten de partijen tot wet strekken, beginsel waarop dit artikel een uitzondering vormt die enkel toepassing vindt in uitzonderlijke omstandigheden. Anders gezegd, tenzij voldaan is aan de strikte voorwaarden van het tweede lid, moet elk van de partijen steeds haar verbintenissen nakomen, ook al is de uitvoering ervan meer bezwarend geworden omdat de kostprijs van de uitvoering is gestegen of de waarde van de tegenprestatie is verminderd.

Bij afwijzing of mislukking van de heronderhandelingen binnen een redelijke termijn, kan elke partij zich tot de rechter wenden.

Indien de onderhandelingen tussen partijen niet tot een akkoord leiden, kan de rechter het contract ofwel aanpassen ofwel (geheel of gedeeltelijk) beëindigen. Er wordt tevens verduidelijkt dat de rechter de zaak zoals in kort geding dient te behandelen om de doeltreffendheid van de bepaling te waarborgen.

Deze bepaling is in zijn geheel van aanvullend recht, hetgeen betekent dat bijzondere wettelijke bepalingen ervan kunnen afwijken alsook dat partijen contractueel het recht op heronderhandeling en het recht om het contract te wijzigen, kunnen schrappen of aanpassen (onder voorbehoud uiteraard van rechtsmisbruik).

Lees hier het originele artikel