Overdracht van aandelen van een familiale onderneming: aandachtspunten (Dehaese & Dehaese)

Auteurs: Lieve Dehaese en Guido Quanten (Dehaese & Dehaese)

Wanneer ouders hun professionele activiteiten in hun familiale onderneming willen stopzetten, bijvoorbeeld door pensionering, en deze onderneming willen overdragen, familiaal of niet, dan dringen zich heel wat vragen op.

VERKOOP AAN EEN DERDE PARTIJ?

Als hun kinderen de familieonderneming niet willen verderzetten, dan wordt meestal gekozen voor een verkoop van de onderneming aan derden. Dit is geen must: de kinderen kunnen de onderneming toch overnemen maar voor het management beroep doen op externe professionals… De kinderen beperken zich dan tot hun rol als aandeelhouder van de vennootschap met controlemogelijkheden via de organen van de vennootschap. Dit vergt de nodige aandacht zodat externe professionals comfort krijgen dat zij hun taak ten volle kunnen spelen vooral als de familieleden, die niet actief zijn in de onderneming, toch de meerderheid gaan uitmaken van de toekomstige Raad van Bestuur.

De verkoop van een familiale onderneming aan externe partijen verloopt zoals deze voor een andere onderneming. Een voorbereiding van een dergelijke overname is sterk aan te bevelen bijvoorbeeld als de besluitvorming, contracting en procedures weinig geformaliseerd zijn. Dit vergt de nodige voorbereiding.  In het overnameproces zelf zijn de klassieke aandachtspunten van toepassing waaronder de zorgvuldige selectie van kandidaat overnemers, de prijsonderhandeling en op maat uitgewerkte overnameovereenkomst. Het beroep doen op externe expertise is eigenlijk een must om verrassingen te voorkomen.

BEHOUD VAN DE ONDERNEMING BINNEN DE FAMILIE

Vaak kiezen ouders in overleg met hun kinderen ervoor de familiale onderneming binnen “de familie” te houden en dus over te dragen aan de volgende generatie.  Vooreerst is het cruciaal om na te gaan of de kinderen (of sommige van deze kinderen) de nodige expertise hebben om het familiebedrijf verder te zetten. Externe assessment is hierbij een nuttig instrument.

Het komt vaak voor dat, na de overdracht, alle kinderen wel eigenaar worden van het familiebedrijf van hun ouders maar dat het management wordt overgelaten aan bv. één van de kinderen. De andere kinderen worden dan uitsluitend aandeelhouder.

Een belangrijk aandachtspunt hierbij is hoe de Raad van Bestuur wordt samengesteld. Vaak vormen alle kinderen achteraf de Raad van Bestuur van de familievennootschap, actief of niet actief in de vennootschap. Dit leidt niet zelden tot conflicten vooral als de actieve aandeelhouder/manager een minderheidspositie heeft in het aandeelhouderschap en in de Raad van Bestuur van de familiale vennootschap. Voor aangelegenheden die het dagelijks bestuur overstijgen moet de actieve aandeelhouder/manager dan het akkoord bekomen van zijn medefamilieleden/bestuurder waarvan sommigen mogelijk niet over de nodige deskundigheid beschikken om de juiste beslissingen te nemen in het belang van de vennootschap. Een klassieke oorzaak van conflicten is dat er verschillende visies zijn bij de bestuurders over het strategisch beleid: voluit investeren om een gezonde groei na te streven ofwel een conservatieve investeringspolitiek om prioritair een actieve dividendpolitiek na te streven.

Om dergelijke discussies te voorkomen bestaan er diverse oplossingen.  Eén voorbeeld is om de stemrechten vooraf op maat aan te passen. Het nieuwe Ondernemingsrecht dat in werking trad op 1 november 2018 biedt extra mogelijkheden bijvoorbeeld om de controle door de aandeelhouders anders toe te wijzen dan op basis van de verdeling van het aantal aandelen.

Vaak wordt ook gekozen voor de oprichting van een Stichting Administratiekantoor (STAK) als tussenstructuur tussen het aandeelhouderschap van de verschillende familieleden en de operationele familiale onderneming. Via dergelijke STAK behouden alle familiale aandeelhouders de economische eigendom en de dividendrechten maar wordt het bestuur van de familiale vennootschap contractueel toevertrouwd aan de toekomstige actieve familiale aandeelhouder/manager. Het professionalisme van de Raad van Bestuur kan dan verhoogd worden door de aanduiding van onafhankelijke deskundige bestuurders in de werkmaatschappij. Het zorgvuldig op maat opstellen van de Administratievoorwaarden bij een Nederlandse notaris van de STAK is cruciaal om de beoogde doelstellingen van de STAK en de operationele werkmaatschappij effectief te bewerkstelligen.

Een andere gebruikte figuur is de Belgische Maatschap, opgericht door de ouders. De aandelen worden ingebracht in de Maatschap en de kinderen worden leden van de Maatschap. In de statuten van de Maatschap wordt dan bepaald door de ouders hoe het beleid en de vertegenwoordiging van de Maatschap wordt ingevuld.

HOE DE FAMILIALE ONDERNEMINGSACTIVITEIT OVERDRAGEN BINNEN DE FAMILIE

Uiteraard kunnen ouders kiezen voor een gewone verkoop van aandelen aan één, aan meerdere of aan al hun kinderen. In elk geval is het nodig dat voor de waardering van deze aandelen vooraf een objectieve marktwaardering wordt uitgevoerd, bij voorkeur door een deskundige derde. Immers, als de aandelen niet aan alle kinderen in dezelfde proportie worden verkocht dan zal een niet marktconforme waardering bij de verkoop aan één van de kinderen vaak tot conflicten leiden.

Vaak wordt gekozen voor schenking. In het Vlaamse Gewest is er alsnog een vrijstelling op schenkbelasting alhoewel politiek hierover wordt nagedacht over hervormingen. Dat is gunstiger dan ingeval van vererving waarbij er een erfbelasting verschuldigd is.  Het is alleszins geraadzaam om vóór de schenking een validatie van de Vlaamse Belastingdienst aan te vragen waaruit zal blijken of de vrijstelling van erfbelasting correct is. Bij een schenking van de familiale vennootschap aan hun kinderen kunnen de ouders ook bijzondere beperkingen opleggen met betrekking tot de geschonken aandelen bijvoorbeeld met betrekking tot de overdracht van deze aandelen.

Soms kiezen ouders ervoor om bij de schenking van het familiebedrijf de schenking te beperken tot de naakte eigendom van de betrokken aandelen. Het vruchtgebruik en daardoor het recht op dividenduitkeringen blijft dan bij de schenkende ouders.

Ook kan gekozen worden om de familiale onderneming te splitsen in een onroerend goedvennootschap en een operationele vennootschap. Dat kan toegepast worden bij verkoop zowel als bij een schenking. Als alleen de operationele vennootschap wordt geschonken dan behouden de ouders een onroerend goed vennootschap en dus indirect ook de huurgelden voor de bedrijfsgebouwen.
Kortom, bij de overdracht van een familiale onderneming is een voorafgaande denkproces cruciaal om een optimale en vooral werkzame keuze te maken. Hiervoor is het aanbevolen om beroep te doen op de ervaring en neutraliteit van externe expertise.

Bron: Dehaese & Dehaese