Nie­tig­heid van beslui­ten in een vennootschap (DLPA Advocaten)

Auteurs: Lisa De Decker en Justine Borny (DLPA Advocaten)

De raad van bestuur/bestuursorgaan en de algemene vergadering zijn essentiële organen voor de werking van een vennootschap. Hoe deze organen hun besluiten dienen te nemen wordt bepaald in de wet en in de statuten.

In een conflictsituatie komt het wel eens voor dat de regels voor de werking en besluitvorming van de raad van bestuur en de algemene vergadering niet langer worden gerespecteerd. Bovendien kan het ook zijn dat bepaalde bestuurders of aandeelhouders hun stemrecht in de vergadering niet langer uitoefenen in het belang van de vennootschap maar enkel nog uitoefenen om (de rechten van) een andere bestuurder of aandeelhouder te frustreren.

Bestuurders of aandeelhouders die worden geconfronteerd met een onregelmatig genomen besluit kunnen in specifieke gevallen een nietigheidsvordering instellen bij de ondernemingsrechtbank. Hierna zullen wij bespreken wat de nietigheidsvordering zoals voorzien in het Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (hierna “WVV”) concreet inhoudt.

Wie?

De nietigheidsvordering van een besluit van de algemene vergadering of de raad van bestuur/bestuursorgaan kan door iedere belanghebbende worden ingesteld.

In de eerste plaats gaat dit over aandeelhouders en bestuurders, maar ook een voormalig aandeelhouder kan over het vereiste belang beschikken. Zo oordeelde de ondernemingsrechtbank Gent, afdeling Brugge, in een vonnis van 14 juni 2022 dat een voormalig aandeelhouder belang had om een nietigheidsvordering in te stellen tegen het besluit die de jaarrekening waarop zijn scheidingsaandeel zou worden berekend, had goedgekeurd.

Derden zoals schuldeisers of werknemers beschikken doorgaans niet over het vereiste belang om dergelijke vordering in te stellen.

Belangrijk is ook dat bestuurders of aandeelhouders die niet tegen het besluit hebben gestemd achteraf geen nietigheidsvordering meer kunneninstellen, behalve indien de nietigheid gebaseerd is op de schending van een regel van openbare orde.

Hoe en wanneer?

De nietigheidsvordering wordt ingesteld tegen de vennootschap zelf en bij de ondernemingsrechtbank waar de zetel van de vennootschap gelegen is.

Een nietigheidsvordering dient ingesteld te worden binnen de 6 maanden na kennisname van de besluiten of vanaf de datum waarop de besluiten tegenwerpelijk zijn. Zo zijn besluiten m.b.t. de goedkeuring en neerlegging van de jaarrekening bij de Nationale Bank van België tegenwerpelijk vanaf de datum van publicatie van de jaarrekening.

Deze termijn van 6 maanden is een vervaltermijn en kan noch worden gestuit, noch worden geschorst, zodat na het verstrijken van deze termijn de betreffende besluiten definitief zijn.

Het instellen van een nietigheidsvordering voor de bevoegde ondernemingsrechtbank schort de werking van de betrokken besluiten niet op. Het aangevochten besluit blijft dus doorwerken totdat de ondernemingsrechtbank uitdrukkelijk de nietigheid ervan heeft uitgesproken. Indien de onmiddellijke uitwerking van een besluit onherstelbare schade zou teweegbrengen in afwachting van een beslissing over de nietigheid, kan in afwachting een kort geding procedure worden opstarten met het oog op de opschorting van de beslissing of kan in de nietigheidsprocedure een maatregel alvorens recht te doen worden gevraagd om de opschorting van het besluit te bekomen.

Op welke gronden?

De besluiten van organen van een vennootschap kunnen nietig verklaard worden in geval van bepaalde inbreuken op het WVV en/of de statuten van de vennootschap. Het betreffen enerzijds de formele inbreuken en anderzijds de inhoudelijke inbreuken.

Formele of vormelijke onregelmatigheden

Een besluit van de algemene vergadering of de raad van bestuur kan worden vernietigd op grond van een onregelmatigheid in de wijze waarop het besluit tot stand is gekomen, op voorwaarde dat de belanghebbende kan aantonen dat deze onregelmatigheid, hetzij de beraadslaging, hetzij de stemming zou hebben beïnvloed, dan wel dat de onregelmatigheid met bedrieglijk opzet zou zijn gepleegd. Deze nietigheidsgrond heeft bv. betrekking op de situatie waarin de wettelijke oproepingstermijn niet wordt gerespecteerd of een besluit wordt aangenomen zonder dat de het aanwezigheidsquorum van de vergadering is voldaan.

Praktijkvoorbeeld

Een koppel gaat uit elkaar en man en vrouw zijn elk 50% aandeelhouder van de vennootschap waarin beide actief zijn. In het kader van de echtscheidingsprocedure had de familierechtbank als voorlopige maatregel bevolen dat de man de activiteiten van de vennootschap alleen verder mocht verderzetten.

Na het vonnis van de familierechtbank organiseert de man een bijzondere algemene vergadering zonder zijn voormalige echtgenote op te roepen voor deze algemene vergadering en besluit om zijn voormalige echtgenote te ontslaan als bestuurder van de vennootschap.

Het ontslag wordt gepubliceerd in de Bijlagen bij het Belgisch Staatsblad met het oog op de tegenwerpelijkheid aan derden, waardoor ook de vrouw kennis krijgt van haar ontslag waarvan zij niet in kennis werd gesteld. De vrouw beslist daarop een vordering in te stellen tot vernietiging van het besluit van de algemene vergadering.

De ondernemingsrechtbank Gent, afdeling Ieper, vernietigt bij vonnis van 8 maart 2021 de beslissing tot ontslag van de vrouw gezien het gebrek aan regelmatige oproeping van de algemene vergadering de beraadslaging en de stemming heeft beïnvloed aangeziening de statuten bepalen dat een statutaire zaakvoerder alleen met eenparigheid van stemmen kan worden ontslaan. Dit vonnis werd bevestigd door het hof van beroep Gent bij arrest van 17 oktober 2022

Tijdens de nietigheidsprocedure omtrent het ontslag, houdt de man opnieuw een algemene vergadering in de vennootschap, met name de jaarlijkse algemene vergadering die diende te beslissen over de goedkeuring van de jaarrekening, en opnieuw wordt de voormalige echtgenote van de man niet opgeroepen voor deze algemene vergadering. De algemene vergadering keurde het ontwerp van jaarrekening goed, waarna de jaarrekening werd neergelegd bij de Nationale Bank van België en gepubliceerd.

Ingevolge de publicatie van de jaarrekening neemt de vrouw kennis van de besluiten van de jaarlijkse algemene vergadering en stelt zij opnieuw een nietigheidsvordering in tegen de beslissing tot goedkeuring van de betreffende jaarrekening.

De ondernemingsrechtbank Gent, afdeling Ieper, oordeelde in haar vonnis van 3 januari 2022 dat de beslissing van de jaarlijkse algemene vergadering in strijd is met de wet nu de wettelijke oproepingstermijn van minimum 15 dagen en de statuten van de vennootschap niet zijn nageleefd en dit opnieuw een impact heeft op de beraadslaging aangezien de besluiten met een gewone meerderheid van stemmen (50% + 1) dienden te worden aangenomen en een 50%-aandeelhouder niet werd opgeroepen. Bovendien oordeelde de rechtbank dat deze onregelmatigheid eveneens met bedrieglijk opzet werd gepleegd, gelet op de reeds hangende nietigheidsprocedure. Ook dit vonnis werd bevestigd in hoger beroep.

Inhoudelijke onregelmatigheden

De besluiten van de algemene vergadering of de raad van bestuur kunnen ook nietig worden verklaard indien er sprake is van rechtsmisbruik, misbruik, overschrijding of afwending van bevoegdheid.

Zo kan een besluit van de algemene vergadering of de raad van bestuur nietig worden verklaard indien de algemene vergadering of de raad van bestuur niet bevoegd was om het aangevochten besluit te nemen. Zo oordeelde de voormalige rechtbank van koophandel bij vonnis dat aangenomen besluiten van de algemene vergadering m.b.t. het ontslag van een gedelegeerd bestuurder en de daaropvolgende benoeming van een nieuwe gedelegeerde bestuurder nietig waren, aangezien het ontslag en de benoeming van een (gedelegeerd) bestuurder een exclusieve bevoegdheid betreft van de raad van bestuur. De rechtbank oordeelde dan ook dat de algemene vergadering haar bevoegdheid had overschreden.

Er is sprake van rechtsmisbruik of misbruik of afwending van bevoegdheid als bijvoorbeeld de bevoegdheid of de macht van de meerderheid/minderheid binnen het orgaan wordt gebruikt om de bevoegdheid van de algemene vergadering of de raad van bestuur af te wenden en de eigen belangen (of dat van derden) te dienen eerder dan het vennootschapsbelang. De beoordeling van dergelijke nietigheidsgrond vereist een marginale toetsing van de rechtbank, waarbij wordt nagegaan of de bestreden beslissing de grenzen van de appreciatiemarge overschrijdt.

Is regularisatie van een besluit mogelijk?

Stel, je wordt geconfronteerd met een betwisting over een besluit van één van de organen van uw vennootschap. Kan je dit dan nog regulariseren door hetzelfde besluit opnieuw te nemen?

Een vernietigbaar besluit kan in principe enkel worden geregulariseerd door herhaling zolang geen vordering tot nietigverklaring van het te regulariseren besluit is ingesteld. Van zodra de nietigheidsvordering werd ingesteld, is een regularisatie door herhaling niet meer mogelijk. De ondernemingsrechtbank Gent, afdeling Kortrijk, oordeelde in haar vonnis van 11 maart 2020 dat het niet de bedoeling kan zijn dat een aandeelhouder tijdens een nietigheidsprocedure geconfronteerd wordt met een bevestigingsbesluit die de door hem ingestelde nietigheidsprocedure ondergraaft, waardoor de procedure tot nietigverklaring elke doeltreffendheid zou verliezen. Dit zou enkel aanleiding geven tot een opeenvolging van bevestigingsbesluiten en nietigheidsvorderingen, aldus de rechtbank. De rechtbank vernietigde de bevestigingsbesluiten dan ook wegens misbruik van meerderheid.

Nietigheid van stemmen m.b.t. het aangenomen besluit

Niet alleen de nietigheid van een besluit kan worden gevorderd, ook de nietigheid van een stem kan worden gevraagd. De nietigheid van een stem kan op zich ook de nietigheid van een besluit meebrengen, maar enkel wanneer kan worden aangetoond dat de nietige stem de beraadslaging of stemming heeft kunnen beïnvloeden.

De wet voorziet tot slot ook dat een meerderheidsaandeelhouder de mogelijkheid heeft om, in het geval van misbruik van minderheid, zich te wenden tot de ondernemingsrechtbank en om de uitspraak van de ondernemingsrechtbank te laten gelden als een positieve stem van de minderheidsaandeelhouder.

Conclusie

In een conflictsituatie is het van belang om rekening te houden met de mogelijkheid voor elke belanghebbende om de nietigheid van besluiten van de raad van bestuur/bestuursorgaan of de algemene vergadering te vorderen.

De mogelijkheid om dergelijke vordering in te stellen toont nog maar eens het belang aan van een goede notulering tijdens de vergadering (zie onze publicatie van 30 mei 2024).

Bron: DLPA Advocaten