Het belang van een aandeelhoudersovereenkomst voor uw vennootschap (Van Steenbrugge Advocaten)

Auteurs: Karel Paelinck en Sofie Mombaerts (Van Steenbrugge Advocaten)

Publicatiedatum: 27/02/2019

Afspraken tussen aandeelhouders komen voor in vele vormen en maten. Een aandeelhoudersovereenkomst is een veelgebruikt en bijzonder nuttig instrument om vorm te geven aan deze afspraken. Lees hierna wat een aandeelhoudersovereenkomst voor u kan betekenen.

Wat is een aandeelhoudersovereenkomst?

Een aandeelhoudersovereenkomst kent geen vast patroon. De aandeelhouders hebben de grootst mogelijke vrijheid – mits inachtneming van enkele wettelijke beperkingen – om onderling afspraken te maken. De aandeelhoudersovereenkomst zal doorgaans het algemeen kader van de samenwerking omschrijven, maar ook specifieke bepalingen bevatten over de werking en het bestuur van de vennootschap, de overdraagbaarheid van de aandelen, de wijze van het uitoefenen van het stemrecht, de verdeling van de winst, het voorkomen en remediëren van geschillen tussen de bestuurders of tussen de aandeelhouders, en dergelijke meer.

De draagwijdte van de aandeelhoudersovereenkomst wordt volledig door de betrokken aandeelhouders bepaald. Een aandeelhoudersovereenkomst kan allesomvattend zijn, maar evengoed slechts een beperkt aantal specifieke afspraken beschrijven.

Welke afspraken zijn nuttig voor mijn onderneming?

De redactie van een aandeelhoudersovereenkomst is maatwerk en vereist een analyse van de verschillende belangen van de aandeelhouders en de onderneming zelf. De relevantie van welbepaalde vaak voorkomende clausules hangt bijvoorbeeld af van de rechtsvorm van uw onderneming en van de verhouding tussen de aandeelhouders.

In de naamloze vennootschap zijn de aandelen per definitie vrij overdraagbaar. Het kan nuttig zijn om tussen de aandeelhouders de overdraagbaarheid van de aandelen contractueel te beperken.  Zo wenst een aandeelhouder mogelijkerwijze te vermijden dat zijn medeaandeelhouder aandelen overdraagt aan een onbekende derde. Dit kan vermeden worden door zulke overdracht te onderwerpen aan een goedkeuring van de overige aandeelhouders en/of door de overdrager te verplichten deze aandelen eerst hen aan te bieden.

In besloten vennootschapsvormen (zoals de bvba) geldt het omgekeerde: in beginsel zijn de aandelen niet overdraagbaar, maar de aandeelhouders kunnen een beperkte overdraagbaarheid van de aandelen aan specifiek aangeduide personen toelaten.

Maar ook de verhouding tussen de aandeelhouders speelt een rol in de redactie van de aandeelhoudersovereenkomst. In ondernemingen waarin meer dan de helft van de aandelen in handen zijn van één aandeelhouder, bestaan er diverse technieken ter bescherming van de minderheidsaandeelhouder.

Zo worden de bestuurders steeds benoemd door de algemene vergadering, en dus de facto door de meerderheidsaandeelhouder. Een aandeelhoudersovereenkomst kan aan één of meerdere aandeelhouders het recht toekennen om een bestuurder te (laten) benoemen.

Ook laat de wet toe om af te wijken van het principe dat het bestuursorgaan collegiaal beslist en elke bestuurder over één stem beschikt. In de aandeelhoudersovereenkomst kunnen er bijvoorbeeld bijzondere meerderheden of zelfs vetorechten worden opgenomen voor belangrijke beslissingen, zoals voor grote investeringen of het uitstippelen van het algemeen beleid.

Maar ook een meerderheidsaandeelhouder kan beschermd worden onder een aandeelhoudersovereenkomst. Zo kan een volgplichtclausule worden voorzien waarbij de minderheidsaandeelhouder verplicht wordt zijn aandelen te verkopen indien de meerderheidsaandeelhouder hierom verzoekt. Zo wordt vermeden dat een koper die enkel geïnteresseerd is in de volledige onderneming, afhaakt omwille van de aanwezigheid van een minderheidsaandeelhouder.

Zelfs indien u met één of meerdere aandeelhouders in een gelijke verhouding (50% – 50%) samenwerkt, blijven bovenstaande mechanismen nuttig. Daarnaast is het in laatstgenoemd geval des te belangrijk om te voorzien in een techniek om patstellingen in de raad van bestuur of tussen aandeelhouders tegen te gaan. Een doorslaggevende stem of een optieregeling zijn slechts enkele voorbeelden van clausules die een blokkeringssituatie kunnen opheffen.

Stapte u in een vennootschap omwille van de bijzondere expertise van een medeaandeelhouder of omwille van het persoonlijk karakter van de samenwerking, dan kan voorzien worden dat de aandelen van één of meerdere aandeelhouders gedurende een bepaalde periode niet overgedragen kunnen worden. Op die manier kan u zekerheid hebben dat welbepaalde aandeelhouders gedurende een zekere tijd aan boord blijven.

Kortom, een goede aandeelhoudersovereenkomst anticipeert op alle mogelijke bezorgdheden van de aandeelhouders in de specifieke context van de onderneming.

De statuten van mijn onderneming bevatten reeds aandeelhoudersafspraken. Is een aandeelhoudersovereenkomst dan nog nuttig?

Jazeker. Anders dan in de statuten, kunnen afspraken in een aandeelhoudersovereenkomst bijvoorbeeld in de tijd beperkt worden of gesloten worden tussen enkele aandeelhouders, met uitsluiting van de andere (zoals tussen een specifieke aandeelhoudersgroep).

Als minderheidsaandeelhouder biedt een aandeelhoudersovereenkomst u bovendien het comfort dat de gemaakte afspraken niet zonder uw toestemming kunnen gewijzigd worden. Een statutenwijziging vereist daarentegen slechts een meerderheid van drie vierden van de stemmen.

Een bijkomend voordeel van een aandeelhoudersovereenkomst is de discretie. Bepaalde clausules, zoals aankoop- en verkoopopties van aandelen, geplande projecten of (financiële) sancties op het overtreden van afspraken, worden doorgaans niet met derden gedeeld. Bijgevolg kan u verkiezen deze afspraken in een aandeelhoudersovereenkomst op te nemen, en niet in de statuten.

Aandeelhoudersovereenkomsten hoeven niet gepubliceerd te worden. Niettemin verdient het bijzondere aanbeveling om conflicten tussen de aandeelhoudersovereenkomst en de statuten te vermijden.

Heeft een aandeelhoudersovereenkomst nog belang onder het nieuwe vennootschapsrecht?

Ook onder de aankomende hervorming van het vennootschapsrecht (waarvan de inwerkingtreding voorlopig is gepland op 1 mei 2019) blijft het belang van aandeelhoudersovereenkomsten voor uw onderneming groot.

Flexibilisering van het vennootschapsrecht is één van de fundamentele pijlers van de hervorming. Onder meer de invoering van meervoudig stemrecht en de principiële overdraagbaarheid van aandelen in de meeste vennootschapsvormen, geven aandeelhouders verregaande mogelijkheden om het kader van hun samenwerking in alle vrijheid contractueel in te vullen. Ook de versoepelde intrede en uittreding van aandeelhouders verruimt de keuzevrijheid om geschillen binnen de vennootschap op te lossen. Hierin is dus een belangrijke rol weggelegd voor aandeelhoudersovereenkomsten.

Lees hier het originele artikel