Aandeelhouders laten vertrekken: zo vermijdt u dure procedures (De Groote – De Man)

Auteurs: Jolien Van Lancker en Floor De Beus (De Groote – De Man)

Veel ondernemers denken pas aan uittreding of uitsluiting van aandeelhouders als er al spanningen zijn. Toch is het sinds het nieuwe Wetboek van Vennootschappen en Verenigingen (afgekort: WVV) perfect mogelijk om preventief duidelijke afspraken te maken in de statuten van uw BV. Dat biedt u rust én juridische zekerheid. We stellen in de praktijk vast dat dit nog weinig gekend is.

Twee wegen bij aandeelhoudersconflict: statuten of rechtbank?

Het WVV laat ondernemers toe om in hun statuten te bepalen hoe aandeelhouders kunnen uittreden of worden uitgesloten, zonder tussenkomst van de rechtbank. Dit systeem biedt een efficiënter alternatief voor de wettelijke geschillenregeling, die via de rechtbank verloopt en doorgaans lang aansleept.

Waarom kiezen voor een statutaire regeling?

• Snelheid en efficiëntie: Een statutaire procedure verloopt doorgaans veel sneller dan een gerechtelijke procedure, die vaak jaren kan aanslepen.
• Kostenbesparing: Geen dure advocatenkosten of gerechtskosten bij een buitengerechtelijke oplossing.
• Discretie: Conflicten blijven binnenskamers en worden niet in een openbare rechtszaal behandeld.
• Voorspelbaarheid: De voorwaarden en procedures zijn op voorhand gekend en afgesproken.
• Maatwerk: De regeling kan volledig worden afgestemd op de specifieke noden en wensen van de vennootschap en haar aandeelhouders.
• Controle over de waardering: De vennootschap kan zelf bepalen hoe de aandelen worden gewaardeerd en hoe de prijs zal worden bepaald, wat financiële zekerheid biedt.

Statutaire uittreding: flexibiliteit als troef

De uittreding lastens het vennootschapsvermogen is de eenzijdige, buitengerechtelijke opzegging van het vennootschapscontract door de aandeelhouder. Dit kan in de BV, wanneer het uitdrukkelijk voorzien is  in de statuten.

Er is veel vrijheid om de modaliteiten van de uittreding statutair te regelen. De wet bevat weliswaar een aantal uitgangspunten van aanvullend recht, maar deze kunnen op maat worden aangepast. De uittreding kan bovendien zonder motivering gebeuren, in tegenstelling tot de uitsluiting die een wettige reden of een in de statuten vermelde reden vereist.

Voor ondernemers betekent dit dat zij, indien gewenst, relatief eenvoudig uit de vennootschap kunnen stappen zonder de noodzaak om een gerechtelijke procedure op te starten of een gegronde reden aan te tonen. Dit biedt een belangrijke uitweg in situaties waar de samenwerking stroef verloopt maar er geen sprake is van ernstige conflicten die een gerechtelijke procedure zouden rechtvaardigen.

Statutaire uitsluiting: procedure en waarborgen

De uitsluiting lastens het vennootschapsvermogen is de eenzijdige, buitengerechtelijke opzegging van het vennootschapscontract door de vennootschap middels een besluit van de algemene vergadering.  Een aandeelhouder kan worden uitgesloten “om een wettige reden of omwille van een andere in de statuten vermelde reden”.

Wettige redenen voor uitsluiting van een vennoot zijn situaties die de samenwerking binnen de vennootschap ernstig verstoren of onmogelijk maken. Concreet kan het gaan om:

• Ernstige tekortkomingen in de verplichtingen tegenover de vennootschap
• Handelingen die de belangen van de vennootschap schaden
• Onoverkomelijke meningsverschillen die de werking van de vennootschap belemmeren
• Gedrag dat de continuïteit van de vennootschap in gevaar brengt

De statuten kunnen bijkomende redenen opsommen ter rechtvaardiging van een uitsluiting, zoals bijvoorbeeld gewelddaden of strafrechtelijke misdrijven door de aandeelhouder. Maar ook “neutrale” redenen kunnen meespelen. De vennoten kunnen aan elkaar bepaalde kwaliteitsvereisten of lidmaatschapsvereisten opleggen. Indien die niet worden gehaald of daar is niet langer aan voldaan, dan kan de uitsluiting het gevolg zijn.

De overige vennoten moeten er wel over waken dat de rechten van verdediging van de geviseerde aandeelhouder worden gewaarborgd. De aandeelhouder wiens uitsluiting op de agenda van de algemene vergadering staat, moet worden gehoord.

Voor vennootschappen biedt dit een krachtig instrument om problematische aandeelhouders te verwijderen zonder de kosten en onzekerheid van een gerechtelijke procedure. Door in de statuten duidelijke uitsluitingsgronden op te nemen, kan de vennootschap bovendien preventief werken en potentiële conflicten in de kiem smoren.

Het scheidingsaandeel: cruciaal verschilpunt en financieel voordeel

Bij het vertrek van de aandeelhouder worden zijn effecten overgenomen door de vennootschap tegen betaling van een scheidingsaandeel, waarna de effecten worden vernietigd.  De wetgever voorziet in een waarderingsmethode van aanvullend recht, maar de statuten kunnen vrij een andere waarderingsmethode bepalen.

Een belangrijk verschil met de gerechtelijke geschillenregeling betreft de waardering van de aandelen. In de geschillenregeling bepaalt de rechter de prijs voor de effecten, in beginsel op basis van de going concern-waarde. In het kader van de statutaire regeling, is dit niet noodzakelijk het geval. Volgens de waarderingsmethode voorzien in het WVV, ligt het scheidingsaandeel significant lager, en kan het zelfs statutair worden uitgesloten. Ook de betaaltermijn kan in de statuten worden voorzien.

Voor de vennootschap en de blijvende aandeelhouders biedt dit een aanzienlijk financieel voordeel. Door in de statuten een duidelijke waarderingsmethode op te nemen die rekening houdt met de belangen van de vennootschap én de overige aandeelhouders, kan worden vermeden dat de vennootschap financieel wordt uitgehold bij het vertrek van een aandeelhouder. Dit is vooral belangrijk voor kleinere vennootschappen waar de uitkoop van een aandeelhouder tegen marktwaarde mét onmiddellijke betaling een zware financiële last zou betekenen.

Welke exitregeling geldt wanneer? Statuten vs. rechtbank

De uittreding en uitsluiting lastens het vennootschapsvermogen bestaan naast de wettelijke geschillenregeling en doen geen afbreuk aan het dwingend karakter van de wettelijke geschillenregeling. De beide systemen bestaan dus naast elkaar.

In de rechtsleer en de rechtspraak is er geen eensgezindheid over de precieze verhouding tussen de verschillende geschillenregelingen. Sommige rechtspraak en rechtsleer menen dat de gerechtelijke geschillenregeling voorrang krijgt omwille van het dwingend karakter ervan. Anderen menen net dat de  statutaire exitregeling primeert, verwijzend naar het subsidiair karakter van de geschillenregeling en de bindende kracht van overeenkomsten. We volgen het uiteraard voor u op.

Zekerheid bij aandeelhoudersconflicten begint bij uw statuten

Wilt u juridische onzekerheid bij een aandeelhoudersbreuk vermijden? Dan is een heldere, statutaire regeling rond uittreding en uitsluiting essentieel. Door dit vandaag al in uw statuten op te nemen, voorkomt u kostelijke procedures in de toekomst.

Bron: De Groote – De Man