Vruchtgebruik voorbehouden én onrechtstreeks schenken? Het kan, via de maatschap (Lemon Consult)

Auteur: Tom Huyghebaert (Lemon Consult)

De maatschap als controlestructuur bij successieplanning

Het nut van de maatschap als controlestructuur bij het opzetten van een successieplanning is al goed gekend. Meer hierover kunt u hier lezen op onze website.

Maatschappen worden in het kader van successieplanning voor diverse doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld:

• om schenkers de gewenste controle over geschonken vermogen te laten behouden, alsook om het gewenste inkomsten behoud (vruchtgebruik en/of lijfrente) te realiseren.
• om de zuivere werking van een beding van terugkeer of een restschenking te verzekeren bij een (voor)overlijden van de begiftigde.
• om het beheer over het erfdeel van een kind met een beperking te regelen. Via een maatschap kan zijn/haar erfdeel beheerd worden door andere (bekwame) erfgenamen of door een of meerdere vertrouwenspersonen.

Om daadwerkelijk erfbelasting te besparen is het echter niet voldoende om een maatschap op te richten. Daarvoor moet het vermogen nog via een schenking overgedragen worden.

Notariële versus onderhandse schenking

De maatschap kan op verschillende werkwijzen met een schenking gecombineerd worden, afhankelijk van het gewenste burgerrechtelijke en fiscale resultaat.

Elke werkwijze heeft zijn voor- en nadelen, bijvoorbeeld:

• de combinatie met een notariële schenkingsakte:
  • voordeel:
    • u kan een voorbehoud van vruchtgebruik of een restschenking in de akte voorzien.
    • er wordt onmiddellijk afgerekend met de fiscus middels betaling van schenkbelasting (zie verder), ook als u de dag erna overlijdt (geen erfbelasting meer te betalen).
  • nadeel:
    • u betaalt naast de notariële aktekosten onmiddellijk de schenkbelasting:
      • 3% (rechte lijn + partner)
      • 7% (anderen)
      • 0% (geheel of gedeeltelijk) indien er aandelen van een actieve familiale vennootschap tot het vermogen van de maatschap behoren.
    • bij het overlijden van de schenker-vruchtgebruiker zal er erfbelasting verschuldigd zijn op de niet-uitgekeerde vruchten van de laatste 3 jaar (vanaf 1 januari 2025: waarschijnlijk 5 jaar).
• de combinatie met een onrechtstreekse schenking (bv. bankgift, handgift, kwijtschelding schuld, beding ten behoeve van een derde, …):
  • voordeel:
    • u kan ervoor kiezen om géén schenkbelasting te betalen. Blijft u nog 3 jaar (vanaf 1 januari 2025: waarschijnlijk 5 jaar) in leven, dan blijft de onrechtstreekse schenking vrij van taxatie.
  • nadeel:
    • geen voorbehoud van vruchtgebruik of restschenking mogelijk.
    • komt u binnen de 3 jaar (vanaf 1 januari 2025: waarschijnlijk 5 jaar) te overlijden, dan zal er bij gebrek aan registratie alsnog erfbelasting verschuldigd zijn, met name:
      • tot 27% (rechte lijn + partner) of
      • tot 55% (anderen).

Schenking door bijkomende inbreng zonder creatie van nieuwe aandelen…

De algemene vergadering van een maatschap kan beslissen om een bijkomende inbreng te verrichten. Het kan bijvoorbeeld gaan om gelden, effecten, aandelen, schuldvorderingen.

Normaliter krijgt elke inbrenger nieuwe aandelen van de maatschap in ruil voor de ingebrachte goederen. De resulterende vermogensstijging in de maatschap komt dan enkel toe aan die vennoten die de inbreng doen en dit overeenkomstig hun gedane inbreng.

Beslist de algemene vergadering evenwel om voor de bijkomende inbreng géén nieuwe aandelen te creëren of toe te kennen, dan spreken we van een ‘inbreng zonder creatie van nieuwe aandelen’.

Brengen alle vennoten hun proportioneel deel in, dan komt de resulterende vermogensstijging in de maatschap toe aan alle vennoten overeenkomstig hun aandelenverhouding.

Doen niet alle vennoten mee bij deze inbreng zonder creatie van aandelen, dan genieten ook de niet-inbrengende vennoten pro rata mee van de vermogensstijging binnen de maatschap. In deze situatie zal de ‘inbreng zonder creatie van aandelen’ een vorm van onrechtstreekse schenking . Deze techniek staat ook wel bekend als de zogenaamde ‘bierroute’.

Zoals bij elke onrechtstreekse schenking:

• volgt u best de correcte procedure (intentiebrief, overdracht, pacte adjoint);
• kan u kiezen om de onderhands opgemaakte documenten al dan niet te registreren (en dus wel of niet schenkbelasting te betalen);
• loopt de begiftigde bij een overlijden van de schenker in de eerste 3 jaar (vanaf 1 januari 2025: waarschijnlijk 5 jaar) na de onrechtstreekse schenking het risico om de hogere erfbelasting te moeten betalen (hetgeen in diverse voorafgaande beslissingen werd bevestigd);
• kan u de gewenste modaliteiten in de bewijsdocumenten opnemen, zoals bijvoorbeeld een optionele terugkeer, uitsluitingsclausule, optionele lijfrente, last op levensonderhoud, ….  BEMERKING: U kan in de onderhandse documenten geen voorbehoud van vruchtgebruik of restschenking opleggen. Dergelijke modaliteiten kan u enkel via notariële schenkingsakte opnemen.

…bij een maatschap met aandelen in vruchtgebruik/blote eigendom verhouding:

Bestaande maatschap in blote eigendom/vruchtgebruik verhouding

Kijken we naar een bestaande maatschap, dan kunnen de aandelen aan de vennoten toebehoren in volle eigendom, maar ook in onverdeeldheid of in een blote eigendom/vruchtgebruik verhouding.

Deze blote eigendom/vruchtgebruik verhouding kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een reeds gedane notariële schenkingsakte of ontstaan zijn naar aanleiding van een overlijden.

Onrechtstreekse schenking

Ook dan zal de ongelijke inbreng zonder creatie van nieuwe aandelen resulteren in een waardestijging die, per aandeel, pro rata aan de blote eigenaar en de vruchtgebruiker toekomt:

• het (voorbehoud van) vruchtgebruik is immers gekoppeld aan het aandeel van de maatschap.
• de waarde van dat aandeel is gestegen ingevolge de inbreng zonder creatie van aandelen.
• de vermogensstijging komt toe pro rata aan de vruchtgebruiker en de blote eigenaar.

Vaststelling

Is de inbrenger-schenker de vruchtgebruiker, dan wordt de onrechtstreekse schenking gecombineerd met het (bestaande) voorbehoud van vruchtgebruik.

De onrechtstreeks geschonken waarde volgt bijgevolg het voorbehoud van vruchtgebruik dat in een vroegere schenkingsakte aan de aandelen werd gekoppeld.

We stellen vast dat er door de Vlaamse Belastingdienst intussen meerdere voorafgaande beslissingen zijn afgeleverd waarbij een nieuw op te richten maatschap gecombineerd werd met een vorm van ‘beding ten behoeve van een derde’. Hoewel voorafgaande beslissingen enkel bruikbaar zijn voor de aanvrager (en dus niet zomaar in andere dossiers gebruikt kunnen worden), geven ze de visie van Vlabel in deze concrete dossiers aan. Op basis hiervan hebben diverse artikels in de rechtsleer de ‘bierroute’ uitvoerig beschreven.

In een concrete casus wilden klanten diverse roerende activa (waaronder aandelen van vennootschappen) onrechtstreeks schenken aan hun kinderen.

Belangrijk voor de klanten was evenwel om:

• een aanwassend vruchtgebruik (stemrecht en dividenden) op deze aandelen te realiseren;
• een restschenking tussen de kinderen te voorzien, zodat de maatschap tussen de afstammelingen behouden kan blijven.

Er werd voorgesteld om voormelde ‘bierroute’ te combineren met een notariële schenkingsakte als volgt:

1. Onderhandse oprichting van de maatschap door de ouders.
2. Notariële schenking van de aandelen van de maatschap aan de kinderen, met o.a. voorbehoud en aanwas van vruchtgebruik en restschenking. Er werd 3% schenkbelasting betaald op een beperkt aanvangsvermogen.
3. Onderhandse algemene vergadering maatschap met inbreng door de ouders van roerend vermogen in de maatschap zonder creatie van aandelen (= onrechtstreekse schenking).
4. Hierbij werd de procedure van een onrechtstreekse schenking gevolgd, met opmaak van onderhandse bewijsdocumenten.

Bij wijze van voorafgaande beslissing VB 24050 heeft Vlabel in deze casus geoordeeld dat:

• de voorgenomen verrichtingen op basis van de antimisbruikbepaling niet konden worden geherkwalificeerd als een schenking onder opschortende voorwaarde van overlijden;
• de inbreng zonder creatie van aandelen (net zoals bij de voorafgaande beslissingen omtrent de ‘bierroute’) een onrechtstreekse schenking vormt dat enkel bij een overlijden binnen de (in casu) 3 jaar met erfbelasting belast zal worden.

CONCLUSIE

Het is bijgevolg mogelijk om een vruchtgebruik te koppelen aan roerende goederen die u onrechtstreeks schenkt, door middel van een ‘inbreng in een maatschap, zonder creatie van nieuwe aandelen’.

Dit is in het bijzonder het geval door in een eerste fase een maatschap op te richten en de aandelen daarvan via een notariële schenkingsakte aan de gewenste personen te schenken, met voorbehoud van vruchtgebruik.

De daaropvolgende onrechtstreekse schenking door middel van ‘inbreng zonder creatie van aandelen’ zal vervolgens de onderliggende waarde (en toekomstige inkomsten) van deze met voorbehoud van vruchtgebruik geschonken aandelen verhogen. De inbrenger/schenker zal zo de vruchten voort blijven genieten van deze onrechtstreeks geschonken goederen.

Elke werkwijze heeft zijn voor- en nadelen. Het is belangrijk om na te gaan welke werkwijze het meeste aansluit bij uw wensen. Wenst u zekerheid omtrent de verkozen werkwijze, dan kan u steeds overwegen om een voorafgaande beslissing bij Vlabel aan te vragen.

Bron: Lemon Consult