Schenken zonder zorgen: voorbehoud vruchtgebruik (Lemon Consult)

Auteur: Dana Vandaele (Lemon Consult)

Wie de successiefactuur voor zijn kinderen wil beperken, kan overwegen om een schenking te doen. Maar, een schenking is onomkeerbaar en dus voor veel ouders een groot struikelblok. Eigenlijk hoeft dit niet zo te zijn. Aan een schenking kunnen tal van voorwaarden of modaliteiten gekoppeld worden die zorgen voor de nodige gemoedsrust.

Het doel van deze reeks is om dieper in te gaan op de meest gangbare modaliteiten die aan een schenking gekoppeld kunnen worden. Zo kunnen de schenkers zich het vruchtgebruik voorbehouden en enkel de blote eigendom schenken.  

Wat is vruchtgebruik?

Wanneer ouders een schenking aan hun kinderen overwegen, willen ze vaak nog controle behouden over de geschonken goederen of blijven genieten van de inkomsten die eruit voortvloeien. Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik komt aan deze wensen tegemoet. De kinderen ontvangen dan enkel de blote eigendom. Zij worden weliswaar juridisch eigenaar van de goederen, maar hebben niet het recht om er gebruik van te maken of de inkomsten ervan op te strijken. Deze rechten blijven voorbehouden aan de ouder(s)-vruchtgebruiker(s).

Vruchtgebruik op onroerende goederen houdt in dat de vruchtgebruiker het recht heeft om de onroerende goederen zelf te gebruiken of deze te verhuren en de huurinkomsten te ontvangen. Gaat het om roerende goederen, zoals een beleggingsportefeuille, dan behoudt de vruchtgebruiker de opbrengsten (intresten en dividenden).

Bij een schenking van bedrijfsaandelen kan de schenker ook het stemrecht dat verbonden is aan de aandelen behouden. Het is in principe de vruchtgebruiker die stemgerechtigd is op de algemene vergadering, ten minste indien dit zo in de statuten wordt vermeld. Als schenkende ondernemer behoudt u op die manier controle over uw bedrijf.

Fiscaal?

Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik kan enkel via de opmaak van een notariële akte gebeuren. Aangezien notariële akten in België verplicht geregistreerd moeten worden, zullen er schenkingsrechten verschuldigd zijn. Het schenkingstarief tussen partners en in rechte lijn bedraagt 3%, en 7% tussen alle andere personen. Gaat het om aandelen van een actieve familiale vennootschap, dan kan eventueel een vrijstelling van schenkbelasting van toepassing zijn. Ontdek hier de belangrijkste voorwaarden voor dit gunstregime.

Bij een schenking tussen ouders en kinderen worden de rechten berekend op de waarde in volle eigendom, ook al wordt enkel de blote eigendom geschonken. Na het overlijden van de (langstlevende) vruchtgebruiker, dooft het vruchtgebruik van rechtswege uit en verkrijgen de kinderen-blote eigenaars de volle eigendom. Hierop zullen zij geen erfbelasting meer verschuldigd zijn.

Wat bij overlijden?

Zoals gezegd dooft het vruchtgebruik in principe uit bij het overlijden van de vruchtgebruiker. Dit is echter niet altijd meteen het geval.

1/ Wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik

Het erfrecht voorziet in een wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik voor de langstlevende echtgenoot voor schenkingen die tijdens het huwelijk werden gedaan met voorbehoud van vruchtgebruik. Dit houdt in dat bij overlijden van de schenkende echtgenoot, het vruchtgebruik nog niet uitdooft, maar automatisch verdergezet wordt door de langstlevende echtgenoot.

De voortzetting van dit vruchtgebruik geldt evenwel enkel als men al gehuwd was op het moment van de schenking én de schenker vóór zijn overlijden geen afstand van zijn vruchtgebruik heeft gedaan. Is deze voortzetting niet gewenst, dan kan de schenker dit via testament uitsluiten. De partner kan er tijdens het leven van de schenker ook expliciet aan verzaken, wat de opmaak van een erfovereenkomst met zich meebrengt. Ook na het overlijden kan de langstlevende hieraan verzaken.

Let wel, op deze wettelijke toekenning van vruchtgebruik is de langstlevende erfbelasting verschuldigd.

Bijvoorbeeld: Mark en Marianne zijn gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen. Mark is eigenaar van alle aandelen van een patrimoniumvennootschap. In 2020 schenkt hij zijn aandelen aan zijn dochter Lisa, met voorbehoud van vruchtgebruik. Verder wordt er niets bepaald in de schenkingsakte. Mark overlijdt in 2023. Het vruchtgebruik komt toe aan zijn echtgenote Marianne, die hierop erfbelasting betaalt.  

2/ Conventionele aanwas

In de schenkingsakte kan ook uitdrukkelijk een clausule van aanwas van vruchtgebruik voorzien worden voor de langstlevende van de vruchtgebruikers (voor het geval er meerdere vruchtgebruikers zijn). Deze bepaling zorgt er voor dat bij het overlijden van één van de schenkers-vruchtgebruikers, het vruchtgebruik integraal behouden blijft bij de langstlevende. In vergelijking met het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik biedt deze conventionele aanwas als voordeel dat de langstlevende het vruchtgebruik verkrijgt zonder betaling van erfbelasting en dat dit niet vatbaar is voor omzetting. Dit betekent dat noch de vruchtgebruiker noch de blote eigenaar kan eisen dat er een einde wordt gemaakt aan de verhouding vruchtgebruik-blote eigendom.

Bijvoorbeeld: Mark en Marianne zijn gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen. Ze zijn samen, ieder voor de helft, eigenaar van alle aandelen van een patrimoniumvennootschap. In 2020 schenken zij hun aandelen aan zijn dochter Lisa, met voorbehoud van vruchtgebruik. Er wordt in de schenkingsakte een clausule van aanwas van vruchtgebruik opgenomen. Mark overlijdt in 2023. Het vruchtgebruik komt toe aan zijn echtgenote Marianne ingevolge deze clausule, die hierop geen erfbelasting betaalt.  

3/ Terugval

Wanneer u als ouder een bepaald goed dat volledig tot uw eigen vermogen behoort, wil schenken aan uw kinderen met voorbehoud van vruchtgebruik, en u wil dat uw partner het vruchtgebruik daarvan verkrijgt na uw overlijden, dan kan u in de schenkingsakte een clausule van terugval van vruchtgebruik opnemen. De schenking gaat in dit geval uit van één ouder. In vergelijking met het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik biedt deze terugval van vruchtgebruik als voordeel dat er geen erfbelasting is verschuldigd, maar wel de (doorgaans) lagere schenkbelasting.

Bijvoorbeeld: Mark en Marianne zijn gehuwd onder het stelsel van scheiding van goederen. Mark is eigenaar van alle aandelen van een patrimoniumvennootschap. In 2020 schenkt hij zijn aandelen aan zijn dochter Lisa, met voorbehoud van vruchtgebruik. Er wordt in de schenkingsakte een clausule van terugval van vruchtgebruik opgenomen. Mark overlijdt in 2023. Het vruchtgebruik komt toe aan zijn echtgenote Marianne ingevolge deze clausule, die hierop geen erfbelasting, maar wel schenkbelasting is verschuldigd.  

Conclusie

Door het organiseren van een schenking aan uw kinderen, kunt u uw kinderen heel wat erfbelasting besparen. Een schenking met voorbehoud van vruchtgebruik laat u toe controle over de geschonken goederen te behouden en u blijvend van een inkomen te verzekeren. Bij een schenking door de ouders samen aan hun kinderen, is het doorgaans raadzaam een clausule van aanwas in de schenkingsakte op te nemen. Zo kan de langstlevende bij een eerste overlijden het vruchtgebruik in zijn geheel verderzetten zonder betaling van erfbelasting.

Bron: Lemon Consult