Keuzebeding in testament ten voordele van kleinkinderen (Delboo)

Auteur: Delboo

Een keuzebeding in een testament waarbij de kinderen kunnen kiezen voor de toekenning van hun erfdeel of slechts een gedeelte ervan en waarbij hetgeen zij niet hebben gekozen wordt toebedeeld aan hun eigen kinderen is volgens de Vlaamse Belastingdienst (Vlabel) geen fiscaal misbruik (VB 24057 van 23 september 2024, gepubliceerd op 18 november 2024).

De feiten en de beslissing van Vlabel

Een man is gehuwd onder het wettelijk stelsel. Hij heeft drie kinderen en vier kleinkinderen. Naast een keuzerecht ten voordele van zijn echtgenote betreffende de gezinswoning voorziet hij in zijn testament een regeling waarbij zij het vruchtgebruik van zijn uiteindelijke nalatenschap krijgt (rekening houdend met haar keuze betreffende de gezinswoning). Elk kind krijgt een derde van de nalatenschap in blote eigendom. Bijzonder is dat elk van de drie kinderen kan beslissen over de omvang van zijn aandeel in de nalatenschap: elk kind kan zich het betreffende derde of desgewenst minder laten toedelen. Hetgeen door een kind niet gekozen wordt, zal toekomen aan zijn eigen kinderen.

Rekening houdend met de concrete feitelijke constellatie en de niet-fiscale motieven besluit Vlabel dat er in casu geen sprake is van fiscaal misbruik. Het door de kinderen niet-gekozen deel zal toekomen aan de eigen kinderen, met het oog op het behoud van de gelijkheid tussen de familietakken. De kinderen kunnen bij de uitoefening van het keuzerecht rekening houden met de leeftijd, maturiteit en verstandhouding met hun eigen kinderen en het door deze laatsten zelf reeds opgebouwde vermogen op dat moment.

Een alternatief voor verwerping van de nalatenschap?

Een testamentair keuzebeding waarbij de kinderen ervoor kunnen kiezen om hun erfdeel geheel of gedeeltelijk te laten toekomen aan hun eigen kinderen kan een alternatief zijn voor de verwerping van de nalatenschap.

Een erfgerechtigde oefent immers zijn keuze uit ten aanzien van de hele nalatenschap, en niet voor een deel ervan. Als hij de nalatenschap verwerpt, moet hij dat in regel voor het geheel doen.

Indien de erfgerechtigde echter in verschillende hoedanigheden tot de nalatenschap komt (bijvoorbeeld als wettelijke erfgenaam en als legataris), kan hij wel een afzonderlijke keuze maken en bijvoorbeeld het legaat aanvaarden, maar verwerpen hetgeen hij als wettelijk erfgenaam krijgt toebedeeld.

Ten aanzien van verwerping bepaalde artikel 2.7.7.0.3. VCF tot eind 2017 dat de erfbelasting die de uiteindelijke erfopvolgers moeten dragen niet lager mocht zijn dan de erfbelasting die de verwerper had moeten betalen. Op deze manier werden verwerpingen die om fiscale redenen plaatsvonden in het voordeel van erfgenamen, die gezien hun verwantschap of hun hoedanigheid minder successierechten dienden te betalen, ontmoedigd. Door deze wetsbepaling moesten zij minstens gelijke rechten betalen als de verwerper.

Sinds 24 december 2017 werd deze wetsbepaling afgeschaft. Een verwerping heeft sindsdien geen impact meer op de door de uiteindelijke erfopvolgers verschuldigde erfbelasting. Dit is een belangrijk gegeven in voormelde voorafgaande beslissing voor de beoordeling of er sprake zou kunnen zijn van fiscaal misbruik.

Keuzebedingen in een testament zijn sindsdien een gangbare praktijk geworden. Zij worden echter doorgaans geformuleerd in het voordeel van de langstlevende echtgenoot. In het dossier dat werd voorgelegd aan Vlabel werd het keuzerecht ten voordele van de kinderen bepaald.

De voorafgaande beslissing is dus zeer interessant wanneer een kind zich toch een stuk van zijn erfdeel wil laten toedelen. Zoals gemeld is het niet mogelijk om een erfenis als erfgenaam gedeeltelijk te verwerpen.

Concreet

Heel vaak wensen kinderen toch al een deel van de nalatenschap van hun vader of moeder al aan hun kinderen te laten toekomen. Als de erfgenaam zelf meer dan één kind heeft, zorgt dit niet alleen voor een lagere erfbelasting maar ook dat zijn kinderen (de kleinkinderen van de overledene) reeds eigenaar worden van de goederen van hun grootouder.

Tot nu toe was dit een alles-of-niets verhaal. De zoon of dochter moest dus kiezen om ofwel alles te krijgen, ofwel niets.

Als de grootouder nu een dergelijk keuzetestament maakt, geeft hij zijn kind de keuze om toch deels goederen zelf te krijgen (bv. alle emotionele zaken zoals foto’s of andere kleinigheden) en deels voor de kleinkinderen. In heel wat gezinnen kan dit een perfecte planningstool zijn.

Bron: Delboo