Is de herroeping van een schenking tussen echtgenoten fiscaal misbruik? (ECGB Advocaten)

Auteur: Ayfer Aydogan (ECGB Advocaten)

Er lijkt bij de bevolking een algemene veronderstelling te bestaan dat een schenking ten voordele van de volgende generatie gebeurt. Hoogstwaarschijnlijk zijn in de praktijk de meeste schenkingen ook schenkingen aan de (klein)kinderen. Dit is echter niet verplicht. In principe is men vrij om te schenken aan wie men wil. Het is uiteraard de ouder-kindrelatie die ertoe leidt dat er doorgaans aan de kinderen wordt geschonken. De aard van die band drijft de schenker tot vrijgevigheid en het doen van een onherroepelijke overdracht uit zijn vermogen.

Zelfs wanneer er aan de kinderen wordt geschonken, is er tegenwoordig steeds meer aandacht voor het feit dat de schenker risico’s neemt door te schenken. Hij verarmt zich immers, niet wetende of hij ooit misschien in financiële nood zal verkeren, noch of de relatie met de kinderen in de toekomst even goed zal blijven. Om de schenker zo veel mogelijk in te dekken tegen die risico’s (en verwante risico’s) kunnen bepaalde modaliteiten worden gekoppeld aan de schenking. Maar welke modaliteiten er ook zouden zijn, aan de regel dat de schenking onherroepelijk is, kan geen afbreuk worden gedaan.

Dat laatste is voor sommigen een reden om toch niet te schenken aan de kinderen. Anderen overwegen dit zelfs niet omdat de relatie met de kinderen niet goed is, bijvoorbeeld na een tweede huwelijk van de ouder. Bovendien blijkt uit een verdere bevraging vaak dat de schenker er eigenlijk in de eerste plaats voor wil zorgen dat na zijn overlijden zijn echtgenoot met zijn vermogen verder kan. Onder meer schenken aan de echtgenoot kan dan een optie zijn. Adviseurs die deze mogelijkheid schetsen, zullen wellicht meer dan eens hebben vastgesteld dat de toelichting over de ad nutum herroepbaarheid van schenkingen tussen echtgenoten, een beslissende factor is.

In afwijking van de algemene regel, kan men op een schenking aan zijn echtgenoot steeds terugkomen, behalve als de schenking bij huwelijksovereenkomst is gebeurd (artikel 1096 oud BW; artikel 4.240 BW). Enige motivering voor de herroeping is niet nodig en er is geen enkele formaliteit nodig. De herroeping gebeurt vormvrij en kan uitdrukkelijk dan wel stilzwijgend zijn. Het herroepingsrecht is een absoluut en persoonlijk recht van de echtgenoot-schenker en is zelfs van openbare orde, zodat men er niet van kan afwijken. De Napoleontische wetgever heeft willen verzekeren dat de schenker geen ‘victime de ses passions’ zou worden.

Daarom blijft het herroepingsrecht voortbestaan zolang de schenker leeft. De ontbinding van het huwelijk tast het herroepingsrecht niet aan. Dat is niet alleen evident in het geval van echtscheiding (men wil zijn ex de geschonken goederen niet gunnen), maar ook in het geval dat de echtgenoot-begiftigde overlijdt (de geschonken goederen waren bedoeld voor de echtgenoot, niet voor diens erfgenamen).

Hoewel de federale fiscale administratie in het verleden steeds heeft bevestigd dat de burgerrechtelijke gevolgen van de herroeping van een schenking tussen echtgenoten fiscaal doorwerken en de geschonken goederen door een herroeping na het overlijden van de echtgenoot-begiftigde niet tot diens nalatenschap behoren, blijkt dat VLABEL recent in meerdere gevallen de herroeping als fiscaal misbruik beoordeelt. De redenering is samen te vatten als: door de herroeping is de nalatenschap kleiner en wordt erfbelasting vermeden, aldus VLABEL.

In één concreet geval was de echtgenoot-schenker onterfd door de echtgenoot-begiftigde. De echtgenoot-schenker had de schenking herroepen. In hoofde van de (klein)kinderen werd erfbelasting geheven op de geschonken goederen omdat de herroeping fiscaal misbruik zou vormen.

Het geschil hierover heeft geleid tot een vonnis van de Rechtbank van Eerste Aanleg te Oost-Vlaanderen, afdeling Gent dd. 10 februari 2022 (1). De Rechtbank heeft beslist:

“De zienswijze van eisers, dat een herroeping ook nog kan gebeuren ná het overlijden van de begiftigde is volgens de rechtbank niet geloofwaardig. Het herroepingsrecht wordt op dat moment immers niet meer uitgeoefend tegen de persoon van de overleden echtgenote, maar wel tegen de erfgenamen die reeds in het bezit van de nalatenschap werden gesteld.”

Volgens de Rechtbank is het dus ongeloofwaardig dat men een schenking aan zijn echtgenoot nog kan herroepen na het overlijden van de echtgenoot-begiftigde.

Er is hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis.

(1) Tijdens de administratieve procedure heeft VLABEL besloten dat er fiscaal misbruik is aangezien er geen andere dan niet fiscale motieven voor de herroeping zouden zijn. Tijdens de gerechtelijke procedure heeft VLABEL gesteld dat de herroeping niet reëel zou zijn.

Bron: ECGB Advocaten