Aanwas van vruchtgebruik en erfbelasting in het Vlaamse Gewest (Noma)

Auteur: Remke Beerens (Noma)

Stel: een echtpaar schenkt een appartement aan hun kinderen met voorbehoud van vruchtgebruik. “Wanneer één van beide ouders overlijdt, komt zijn of haar vruchtgebruik toe aan de langstlevende echtgenoot. Of deze laatstgenoemde in dat geval erfbelasting moet betalen in Vlaanderen, hangt af van verschillende factoren”, vertelt Remke.

“In het Belgisch recht bestaan er drie stelsels omtrent de aanwas van vruchtgebruik tussen echtgenoten: de conventionele aanwas, de wettelijke aanwas en het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik, afgekort WTOV. Of er erfbelasting verschuldigd is door de langstlevende echtgenoot, hangt af van de concrete context van de schenking. Wat staat er in de schenkingsakte? Was de schenker getrouwd op het moment van de schenking? In deze materie zijn het de kleine nuances die een grote fiscale impact kunnen hebben.”

Drie stelsels van aanwas van vruchtgebruik tussen echtgenoten

In principe bestaan de wettelijke aanwas, conventionele aanwas en het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik autonoom naast elkaar, elk met hun eigen juridische basis. Een beknopt overzicht:

1. De conventionele aanwas in de schenkingsakte

De schenkers voorzien een specifieke clausule in de schenkingsovereenkomst waardoor het vruchtgebruik automatisch aanwast bij de langstlevende echtgenoot. Aangezien de schenking gebeurt op basis van de overeenkomst, valt deze buiten de nalatenschap en betaalt de verkrijgende echtgenoot geen erfbelasting volgens VLABEL.

2. Het wettelijk toegekend opvolgend vruchtgebruik (WTOV) ingevoerd door de nieuwe erfwet sinds 1 september 2018

Artikel 4.18 NBW stelt dat wanneer een echtgenoot tijdens het huwelijk een schenking doet met voorbehoud van vruchtgebruik, dit vruchtgebruik bij overlijden automatisch toekomt aan de langstlevende echtgenoot. In dat geval is er volgens VLABEL erfbelasting verschuldigd in het Vlaamse Gewest.

3. De wettelijke aanwas ingevoerd door het nieuwe goederenrecht sinds 1 september 2021

Artikel 3.141, lid 4 BW bepaalt dat het overlijden van de vruchtgebruiker het vruchtgebruik automatisch laat overgaan aan de langstlevende vruchtgebruiker. Dit type aanwas is vrijgesteld van successierechten.

“Een complex juridisch kader, waarbij de verschillende stelsels elkaar bovendien perfect kunnen overlappen,” vertelt Remke. “Neem bijvoorbeeld de situatie waarin een echtgenoot een schenking doet tijdens het huwelijk met voorbehoud van vruchtgebruik. Dan kan er op het moment van overlijden samenloop ontstaan tussen het WTOV en de wettelijke aanwas in het goederenrecht. En die overlap heeft belangrijke gevolgen, want waar er bij de wettelijke aanwas geen successierechten verschuldigd zijn, is dit wel het geval bij het WTOV.”

Aanwas van vruchtgebruik zonder successierechten? Hiërarchie is key

Hoe bent u, in een doolhof van wetgeving en VLABEL-standpunten, zeker dat het vruchtgebruik kosteloos aanwast bij de langstlevende echtgenoot? Remke en haar collega’s in het fiscaal expertiseteam volgen de fiscale actualiteit op de voet en destilleren een zekere hiërarchie tussen de verschillende stelsels. De vuistregel luidt als volgt:

De conventionele aanwas heeft voorrang. Werd er niets voorzien in de schenkingsakte, dan geldt het WTOV. De wettelijke aanwas in artikel 3.141, lid 4 staat onderaan in de hiërarchie.

“Bevat de schenkingsakte een specifieke aanwasclausule, dan dient de langstlevende echtgenoot in Vlaanderen geen erfbelasting te voldoen. Is er geen bedongen aanwas, dan verkrijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op basis van de volgende trede in hiërarchie, het WTOV, en is er wel belasting verschuldigd in de nalatenschap. Op deze laatste situatie is er nog één uitzondering, namelijk wanneer de schenker het WTOV uitdrukkelijk uitsluit, bijvoorbeeld in een testament. In dat geval verkrijgt de langstlevende echtgenoot het vruchtgebruik op basis van artikel 3.141, lid 4 en betaalt hij of zij geen successierechten.”

Het kan dus van één contractbepaling afhangen of de Vlaamse fiscus erfbelasting heft op het vruchtgebruik. Een professional inschakelen voor de opmaak van een doordachte schenkingsakte met goede modaliteiten, is dan geen overbodige luxe. Zo blijft de langstlevende uit het vizier van het WTOV en is er in het Vlaamse Gewest geen erfbelasting verschuldigd.

Bron: Noma