Toegankelijkheid in overheidsopdrachten: bent u als aanbesteder klaar voor 28 juni 2025? (Everest)

Overheid & Aanbesteding | 26 juni 2025

Auteurs: Anthony Poppe en Joris Deene (Everest)

De Europese Accessibility Act (EAA) (Richtlijn (EU) 2019/882 betreffende de toegankelijkheid voor producten en diensten) markeert een belangrijke stap richting een meer inclusieve samenleving. Vanaf 28 juni 2025 brengt deze richtlijn concrete veranderingen met zich mee, ook voor de manier waarop aanbesteders hun overheidsopdrachten in de markt zetten. Maar wat houdt dit precies in voor uw bestekken en technische specificaties?

A. Verplichte toegankelijkheidsvoorschriften en Belgische omzetting

De essentie van de verandering ligt in de wisselwerking tussen de EAA en de bestaande regelgeving overheidsopdrachten.

De Overheidsopdrachtenrichtlijn (2014/24/EU) bepaalt in artikel 42, lid 1, dat technische specificaties voor aanbestedingen die bedoeld zijn voor gebruik door natuurlijke personen, rekening moeten houden met toegankelijkheidscriteria. Belangrijker nog, als er verplichte toegankelijkheidsvoorschriften zijn vastgesteld in een EU-rechtshandeling, dan moeten de technische specificaties daarnaar verwijzen.
De Belgische Wet Overheidsopdrachten van 17 juni 2016 heeft deze Europese verplichting verankerd in artikel 53, §1, vierde lid. Dit artikel bepaalt dat indien middels een rechtshandeling van de Europese Unie verplichte toegankelijkheidsvoorschriften zijn vastgesteld, de technische specificaties (voor toegankelijkheid) bepaald worden door een verwijzing naar die criteria.
De EAA vult dit plaatje nu in. Artikel 24, lid 1 EAA voorziet expliciet dat de toegankelijkheidsvoorschriften in haar Bijlage I “verplichte toegankelijkheidsvoorschriften vormen in de zin van artikel 42, lid 1, van Richtlijn 2014/24/EU […]“.

De EAA is inmiddels omgezet in Belgisch recht via diverse federale en regionale normen (o.a. de wet van 5 november 2023, het KB van 1 oktober 2023, en diverse decreten zoals het Vlaams decreet van 29 maart 2024 voor e-boeken en het Vlaams decreet van 3 juni 2022 voor mediadiensten). Deze Belgische regelgeving vormt nu de concrete basis voor de toegankelijkheidseisen.

Concreet betekent dit dat overheidsopdrachten die producten en diensten betreffen die onder het toepassingsgebied van de EAA vallen, de technische specificaties in bestekken vanaf 28 juni 2025 (de datum waarop de omzettingsmaatregelen van toepassing worden) moeten verwijzen naar de desbetreffende toegankelijkheidsvoorschriften zoals vastgelegd in de EAA en haar Belgische omzettingsnormen.

B. Welke producten en diensten vallen hieronder?

De EAA is van toepassing op een specifieke lijst van producten en diensten, waaronder (maar niet beperkt tot):

Gewone computerapparatuur en besturingssystemen.
Betaalterminals en bepaalde zelfbedieningsterminals (zoals geldautomaten, ticketautomaten, incheckautomaten).
Eindapparatuur voor elektronische communicatiediensten en voor toegang tot audiovisuele mediadiensten.
E-lezers.
Elektronische communicatiediensten.
Diensten die toegang verlenen tot audiovisuele mediadiensten.
Elementen van personenvervoersdiensten (websites, mobiele diensten, e-tickets, reisinformatie, bepaalde interactieve zelfbedieningsterminals).
Bankdiensten voor consumenten.
E-boeken en specifieke software daarvoor.
E-handelsdiensten.

Aanbesteders moeten dus nagaan of de door hen beoogde opdracht binnen deze categorieën valt.

C. Een blik op de toegankelijkheidsvoorschriften (Bijlage I EAA)

De gedetailleerde voorschriften staan in Bijlage I van de EAA (en zijn hernomen in de bijlagen bij de Belgische omzettingsnormen). Hoewel te uitgebreid om hier volledig weer te geven, draaien ze rond enkele kernprincipes:

Informatie en bediening via meerdere zintuigen: Informatie moet niet enkel visueel zijn, maar bijvoorbeeld ook auditief of tactiel aangeboden worden. Bedieningselementen moeten alternatieven bieden voor gebruikers die bijvoorbeeld geen spraak, zicht of fijne motoriek kunnen gebruiken.
Begrijpelijkheid en gebruiksgemak: Instructies moeten helder zijn en de interface logisch. Gebruikers moeten voldoende tijd krijgen voor interacties en het product of de dienst moet voorspelbaar werken.
Robuustheid en compatibiliteit: Producten en diensten moeten goed functioneren met gangbare hulptechnologieën (zoals schermlezers, gehoorapparaten).
Specifieke eisen: Voor bepaalde producten en diensten gelden concrete eisen. Denk aan tekst-naar-spraak voor e-lezers en zelfbedieningsterminals, realtimetekst voor communicatiediensten, en toegankelijke websites en mobiele apps voor dienstverlening.
Functionele prestatie-eisen: Als de specifieke voorschriften een bepaalde functie niet dekken, biedt de EAA een vangnet van functionele prestatie-eisen om ervoor te zorgen dat het product of de dienst toch toegankelijk is (bijv. “gebruik zonder zicht”, “gebruik met beperkt gehoor”).

Voor het opstellen van concrete technische specificaties is een grondige studie van Bijlage I bij de EAA en de relevante Belgische omzettingsteksten onontbeerlijk.

D. Praktische stappen voor aanbesteders

Inventariseer uw toekomstige opdrachten: Identificeer welke geplande aankopen van producten en diensten onder de EAA vallen.
Update uw standaardbestekken: Zorg ervoor dat de modellen de nodige verwijzingen naar de EAA in het algemeen en de toegankelijkheidsvoorschriften in het bijzonder bevatten.
Marktconsultaties: Overweeg nog meer voorafgaande marktconsultaties (conform artikel 51 van de Wet Overheidsopdrachten) om de beschikbaarheid van toegankelijke oplossingen te verkennen.
Sensibilisering: Informeer uw betrokken diensten en medewerkers over deze nieuwe verplichtingen.

E. Hoe zit het met bestaande producten en diensten?

Een belangrijke vraag is wat de impact is op producten en diensten die al op de markt zijn of in gebruik vóór 28 juni 2025. De EAA en haar omzettingsbesluiten voorzien hierin overgangsmaatregelen (zie bv. Artikel 32 EAA en artikel 39 van de wet van 5 november 2023):

Producten: De kernregel is dat de verplichtingen gelden voor producten die na 28 juni 2025 in de handel worden gebracht. Producten die al vóór die datum op de markt waren, hoeven dus niet met terugwerkende kracht te worden aangepast.
- Echter, producten die door dienstverleners al rechtmatig werden gebruikt vóór 28 juni 2025 voor het verlenen van diensten, mogen nog tot 28 juni 2030 worden ingezet zonder aan de nieuwe eisen te voldoen, tenzij ze in die periode worden vervangen.
Diensten: De verplichtingen gelden voor diensten die na 28 juni 2025 aan consumenten worden verleend.
- Lopende dienstencontracten die gesloten zijn vóór 28 juni 2025, kunnen ongewijzigd doorlopen tot hun einddatum, met een maximum van vijf jaar na 28 juni 2025 (dus tot 28 juni 2030).
Zelfbedieningsterminals: Voor zelfbedieningsterminals die al rechtmatig in gebruik waren vóór 28 juni 2025, geldt een potentieel langere uitdoofregeling: zij mogen tot het einde van hun economische levensduur worden gebruikt, met een maximum van 20 jaar na hun ingebruikname, mits ze niet eerder worden vervangen.

Aanbesteders moeten zich bewust zijn van deze termijnen, vooral bij het plannen van vervangingen of het afsluiten van nieuwe dienstencontracten.

Nuances: fundamentele wijziging en onevenredige last

De EAA en de Belgische omzettingsnormen (bv. artikel VIII.62 WER) voorzien dat de toegankelijkheidsvoorschriften alleen van toepassing zijn voor zover de naleving ervan geen “fundamentele wijziging” van het product of de dienst vereist, of geen “onevenredige last” voor de betrokken marktdeelnemers oplevert. Marktdeelnemers die zich hierop beroepen, moeten dit grondig beoordelen en documenteren. Aanbestedende overheden zullen hiermee rekening moeten houden bij de beoordeling van offertes en de dialoog met ondernemers, maar de lat voor deze uitzonderingen ligt hoog.

De specifieke handhavings- en sanctiebepalingen van de EAA en haar omzettingen zijn niet direct van toepassing op de gunningsprocedures die vallen onder de Overheidsopdrachtenrichtlijn. Maar op de aanbesteders rust, zoals hierboven opgemerkt, wel de verplichting om de toegankelijkheidsvereisten in de technische specificaties op te nemen.

Conclusie: toegankelijkheid als norm

De deadline van 28 juni 2025 komt dichtbij en een goede voorbereiding is essentieel. Door de nodige stappen te zetten, kunnen aanbesteders niet alleen voldoen aan de wettelijke verplichtingen, maar ook een belangrijke bijdrage leveren aan een inclusieve samenleving waarin iedereen optimaal kan participeren. Het integreren van toegankelijkheid in uw overheidsopdrachten is niet louter een verplichting, het is een kans om diensten en producten te verwerven die gebruiksvriendelijker zijn voor een breder publiek.