To be Banksyd or not to be… vernietigingskunst of artificiële kunst? (Monard Law)

IT & IP | 23 november 2018

Auteur: Stephane Criel (Monard Law)

Publicatiedatum: 09/11/2018

Op zaterdag 6 oktober 2018 werd een kunstwerk van Banksy geveild bij Sotheby’s. Het werk was amper geveild voor meer dan 1 Miljoen Euro of het vernietigde zichzelf door een in het kader ingebouwde versnipperaar. Grote consternatie van alle aanwezigen (niet in het minst ook bij de koper en eigenlijk ook wat vragen bij de juristen….

Kan een kunstenaar dat dan? Een werk van meer dan 1 Miljoen Euro zomaar vernietigen nadat het werd verkocht? En wat met de koper; heeft die zoveel betaald voor slechts snippers? Kan hij zijn geld terugeisen? En aan wie moet hij dat vragen? Het veilinghuis? Of Banksy (waarvan niemand weet wie het is?)…..

Dit is, voor een beoefenaar van het recht, een mooi voorbeeld over hoe de werkelijkheid de fictie overtreft. Het toont immers aan hoe verschillende juridische vraagstukken elkaar raken. Het schilderij werd verkocht en dus kan toch enkel de eigenaar van het werk beslissen wat er met dit werk gebeurt, of niet ?

De verkoop regelt de overdracht van de materiele eigendom. Door een akkoord over de prijs en de zaak ontstaat de koopovereenkomst. In het geval van een veiling wordt het goed verkocht aan de hoogst biedende en die heeft de kans gehad (minstens de mogelijkheid gekregen) om het werk te bezichtigen en vrij te beslissen om er op te bieden of niet.

Eens de hamer valt en de veiling een feit is, wordt de koper ook eigenaar. Maar die koper moet nog steeds de intellectuele (immateriële) rechten eerbiedigen, zoals bijvoorbeeld het auteursrecht. Wanneer u een DVD koopt om thuis te bekijken, dan mag u diezelfde DVD niet gebruiken om een betalende filmvoorstelling te houden voor al uw buren. U mag die DVD nadien opnieuw verkopen maar ook die koper moet de auteursrechten eerbiedigen.

Kan een kunstenaar zich beroepen op dat auteursrecht om te beslissen wat er met het werk gebeurt ?

Vreemd genoeg voorziet het Auteursrecht in het omgekeerde, nl. een recht voor de auteur op eerbied voor zijn werk: “Hij heeft het recht op eerbied voor zijn werk en dat maakt het hem mogelijk zich te verzetten tegen elke wijziging ervan”(art.XI.165 Wetboek Economisch Recht).

Maar dat was bij Banksy niet het geval! Het is de auteur die hier zelf vernietigde en de koper achterliet met een schilderij (gedeeltelijk) in repen versneden… Hoe hij dat deed is te zien op You Tube.

Hier botsen de materiele met de immateriële eigendomsrechten. Inzake auteursrecht zou de Rechtbank een afweging kunnen doen van de belangen van beide rechtenhouders. Zo werd reeds geoordeeld dat een architect zich niet op grond van het auteursrecht kan verzetten tegen aanpassingswerken aan de woning die hij ontworpen heeft omdat ook het materieel eigendomsrecht in de weegschaal moet worden gelegd en een aanpassing van de woning aan modernere noden ook een rechtmatig belang is om wijzigingen toe te brengen.

Het geveilde werk bestond reeds enige tijd en was er niet om gekend dat het zich zou vernietigen.

In deze concrete case zou de misnoegde koper zich tot het veilinghuis richten: wist het veilinghuis hiervan en zoja, heeft ze dit meegedeeld aan de koper? Indien het veilinghuis op de hoogte was van de plannen van Banksy (weinig waarschijnlijk), dan zou een gebrek aan informatieplicht kunnen verweten worden.

Of zou de koper zich dan tot de kunstenaar richten om de “uitvoering in nature” te vorderen en dus een volwaardig onaangetast kunstwerk te leveren? Dat moet kunnen maar is wel problematisch als het kunstwerk een uniek stuk was. Want in dat geval vraagt de koper eigenlijk om een reproductie af te leveren…en is dan wellicht niet meer zo exclusief.

Dat is wellicht ook de reden geweest waarom de koper intussen heeft laten weten dat hij/zij het werk wil behouden want wellicht zal het een stuk geschiedenis worden.

Of ontstaat hier een nieuwe kunstvorm: Destructive Art? Ik maak een kunstwerk op basis van snoepgoed en bij tentoonstelling wordt het publiek uitgenodigd om een snoepje weg te nemen bij de bezichtiging… Gaandeweg zal mijn kunstwerk andere vormen krijgen en uiteindelijk verdwijnen….

Mooie uitdagingen voor het recht!

To be created or not to be?

Aan het eind van diezelfde maand werd in New York het schilderij “min G max D Ex[log(D(x))] + Ez[log(1-D(G(z)))]” verkocht. Het werd gegenereerd door een Frans collectief van kunstenaars (Obvious) op basis van een algoritme gebouwd rond data van 15.000 schilderijen in een periode van de 14^de tot 20^steeeuw.

Het auteursrecht ontstaan in principe in hoofde van een natuurlijke persoon, de kunstenaar zelf. Zijn prestatie moet getuigen van een intellectuele prestatie en creatieve keuzes die hij of zij maakt om het werk in een bepaald vorm te gieten.

Kan een algoritme een intellectuele prestatie leveren door creatieve keuzes te maken die beschermd wordt door het auteursrecht? En wie is dan de auteur? De computer of het kunstenaarscollectief?

Moet het auteursrecht dan nog eens vernieuwd worden?

Uw kalender van oktober 2018 mag dan al in de papierversnipperaar beland zijn, het was alvast een maand die de jurist tot creatieve juridische keuzes heeft uitgedaagd!