NFT: nieuwe juridische uitdagingen van de digitale wereld (Mr. Franklin)

Auteur: Pieter Van Aerschot (Mr. Franklin)

De hype rondom NFT’s neemt met razende snelheid toe. Afgelopen maanden werd het duidelijk dat non-fungible tokens niet zomaar een tijdelijke trend vormen: experten in blockchain technologieën stellen dat NFT’s ook op lange termijn hun plek onder de meest populaire digitale innovaties hebben verzekerd. Vroeger waren NFT’s vooral in trek bij mensen die in het dagelijks leven actief zijn in het cryptolandschap; vandaag is de gebruikersgroep veel breder geworden. Zo tonen ook kunstliefhebbers, jonge investeerders en verzamelaars steeds meer interesse in NFT’s sinds de verkoop van de Beeple-collage voor het onbescheiden bedrag van 69 miljoen dollar.

Laat het dus duidelijk zijn: NFT’s are here to stay. Vanuit de virtuele realiteit waarin ze oorspronkelijk werden ontwikkeld vinden deze tokens steeds vaker hun weg naar de fysieke wereld. Het is dan ook logisch dat de vraag naar de juridische omkadering van NFT’s zich steeds meer opdringt.

Wat is een NFT?

Een non-fungible token (in het Nederlands ‘niet-vervangbare token’) kan worden gezien als een digitaal certificaat dat als bewijs van eigendom dient. Het “niet-vervangbaar” element verwijst naar het feit dat een NFT niet kan worden geruild tegen een ander element met dezelfde waarde. Dat zorgt voor het authentiek karakter – een van de redenen waarom NFT’s zo geliefd zijn. Bovendien kan iedereen zien wie de eigenaar is van een NFT: de registratie van eigendomsoverdracht van het digitaal certificaat wordt op een openbare blockchain gecodeerd. Het is dus voor heel de wereld duidelijk aan wie het certificaat behoort, maar tegelijkertijd zorgt de blockchaintechnologie ervoor dat niemand de registratie van eigendomsoverdracht kan wijzigen.

Een NFT is als het ware het resultaat van de interactie tussen technologie en creativiteit. Deze token ontstaat doordat er metadata gecodeerd wordt op een blockchain. Dit proces wordt “minting” genoemd. Iedereen kan NFT’s “minten” van alles wat digitaal kan worden weergegeven.

Vandaag worden NFT’s voornamelijk gebruikt als een manier om kunst tot mensen te brengen door een genummerde overdraagbare relatie met een kunstwerk of een game, museum etc. Heel specifiek gaat dit proces als volgt te werk: het digitale kunstwerk (bijvoorbeeld een afbeelding) wordt geüpload in de database. Vervolgens wordt er op de blockchain een certificaat opgenomen dat naar dit kunstwerk verwijst. Het certificaat (en niet het kunstwerk zelf!) is iemands eigendom en dus verhandelbaar via een blockchaintransactie.

Sporadisch worden NFT’s ook aangewend om virtueel vastgoed te creëren in de metaverse, de virtuele omgeving waar je als gebruiker op de dag van vandaag allerlei digitale items kan ontwikkelen. Zo is Decentraland een 3D virtuele realiteit-platform waar een van de virtuele percelen in de vorm van NFT verkocht werd voor niet minder dan 2,43 miljoen dollar.

Wil je meer weten over hoe een blockchain nu precies werkt en wat je ermee kunt doen? Neem dan zeker eens een kijkje op deze pagina. In Dossier Blockchain leggen zetten wij alles op een rijtje. Ook deel II van Dossier Blockchain staat online.

NFT vanuit juridisch perspectief

Zoals boven uiteengezet, verkrijgt de koper van een NFT het certificaat dat naar een bepaalde digitale creatie (bijvoorbeeld kunstwerk) verwijst. Een NFT geeft de eigenaar dus geen recht op het onderliggende item; het verwijst er enkel naar.

Dat zorgt voor verschillende significante gevolgen. Allereerst houdt de gewoonlijke koop-verkooptransactie van een NFT niet de overdracht van het intellectueel eigendom of exclusieve licentie op het specifiek auteursrechtelijk beschermd werk in. De koper van een NFT kan dus geen rechten doen gelden tegenover de auteursrechthebbende van het onderliggend werk.

De vraag rijst vervolgens of de creatie en verhandeling van NFT’s een inbreuk kunnen vormen op het intellectueel eigendomsrecht. De auteur van het onderliggende werk waarnaar de non-fungible token verwijst heeft immers exclusieve rechten op zijn creatieve schepping. Is de persoon die achter de creatie van de NFT staat ook de houder van de auteursrechten op het werk in kwestie, dan is er op juridisch vlak geen enkel probleem. De auteur kan immers zelf beslissen wat er met zijn auteursrechtelijk beschermd werk mag gebeuren en is bijgevolg vrij om deze op allerlei manieren te exploiteren. Een Blockchain kan trouwens een handig middel zijn om bepaalde informatie over auteursrechten (zoals bijvoorbeeld de datum van de creatie of initiële auteurschap) te bewijzen.

Daarnaast is het creëren van NFT’s die naar jouw werk verwijzen niet alleen een interessante manier om voor meer bekendheid te zorgen door mee te zijn met de hedendaagse hype, maar is dit ook een extra inkomstenstroom voor de kunstenaar. Dubbel voordeel dus! Zo lopen de prijzen op non-fungible tokens gemakkelijk op tot enkele miljoenen euro’s. De verklaring voor zulke hoge waarderingen van NFT’s zou men kunnen vinden in de schaarste van deze tokens die de prijs opdrijft maar ook in waardeschommelingen: net zoals dit het geval is met cryptomunten, is de waarde van een NFT vaak sterk afhankelijk van de marktverwachtingen.

Er is dus geen sprake van een auteursrechtelijke inbreuk indien de uitgever van de NFT ook de auteursrechten heeft op het onderliggende kunst-item. Wat als dit niet het geval is en de houder van auteursrechten niet heeft ingestemd met de uitgave van een NFT op zijn kunstwerk? Zoals boven uiteengezet, is non-fungible token een certificaat dat naar de digitale reproductie van het kunstwerk in kwestie verwijst. Er wordt in principe geen kopie van het auteursrechtelijk beschermd werk gemaakt en bijgevolg is er volgens de regels van het auteursrecht dan ook geen toestemming van de auteur nodig.

Toch gebruikt men vaak een bestaande digitale kopie van het kunstwerk ter illustratie van de inhoud van de token. Denk bijvoorbeeld aan de kopie van de digitale reproductie van een schilderij waarnaar een NFT verwijst. De visualisatie van het onderliggende item maakt de token meestal aantrekkelijker voor de kopers. Dit kan een reproductie, zijn maar ook een mededeling aan het publiek zijn, waarvoor de toestemming van de auteur wél vereist is, omdat de reproductie en de publieke mededeling beschermde handelingen zijn die exclusief aan de auteursrechthebbende voorbehouden zijn. Zomaar een reproductie van het auteursrechtelijk beschermd werk gebruiken om de inhoud van een NFT te visualiseren, vormt dus een inbreuk op de intellectuele eigendomsrechten van de auteur.

Zoals eerder vermeld, wordt een NFT gecreëerd van iets wat digitaal is weergegeven. Het is ook denkbaar dat men een NFT zou willen maken van een werk dat nog niet digitaal beschikbaar is, bijvoorbeeld een schilderij waarvan nog geen digitale reproductie online te vinden is. In dat geval moet er eerst een digitaal bestand van het kunstwerk (bijvoorbeeld een foto van een schilderij) in de metaverse worden geüpload. Deze handeling maakt zowel een reproductie als mededeling aan het publiek uit: als het kunstwerk in kwestie auteursrechtelijk beschermd is, zal de toestemming van de auteur nodig zijn. Zomaar een foto trekken van bijvoorbeeld graffiti op de muur om vervolgens online te uploaden en er een NFT van te maken is dus not done.

Anders is het indien de beschermingsduur van een kunstwerk verstreken is. De basisregel stelt immers dat het auteursrecht op een creatief werk tot 70 jaar na het overlijden van de auteur blijft bestaan. Heel wat bekende kunstwerken uit vorige eeuwen genieten bijgevolg geen auteursrechtelijke bescherming meer en behoren op die manier tot het publiek domein. Om van een digitale reproductie van deze kunstwerken een NFT te maken, is dan ook geen toestemming van de auteursrechthebbende meer vereist. Vandaag maken veel musea hun art-collecties online beschikbaar: het is bijvoorbeeld helemaal niet moeilijk om de digitale reproductie van de Mona Lisa te vinden. Voor zover de toegang tot deze digitale weergave legaal werd verkregen, zorgt de minting ervan dan ook niet voor juridische complicaties. Echter zal men met zulke NFT’s geen fortuinen verdienen. Niet-auteursrechtelijk beschermde werken kunnen namelijk door iedereen ‘gemint’ worden, waardoor een token snel zijn uniciteit verliest.

Ten slotte moet men ook aan morele auteursrechten denken bij het creëren van NFT’s. Bij het uploaden van een digitale reproductie in de metaverse moet er namelijk metadata toegevoegd worden. Metadata zijn gegevens over het kunstwerk in kwestie: bijvoorbeeld hoe de digitale kopie van het kunstwerk tot stand is gekomen, waar het kunstwerk zich bevindt, wat het verhaal erachter is etc. Sommige auteurs maken een vergelijking tussen de metadata van een NFT en het bordje dat in een museum naast een schilderij te vinden is. Welnu, het vermelden van foute informatie over de auteur in de metadata maakt een inbreuk uit op het vaderschapsrecht van de auteur. Het is dus aangeraden om zeer goed de beschikbare informatie te controleren daar de opgeslagen metadata quasi niet te verwijderen is vanuit het blockchainsysteem.

Bron: Mr. Franklin