Mickey en Miney zijn van iedereen! (Mr. Franklin)

Vanaf 2024 is de auteursrechtelijke bescherming van Mickey Mouse en Miney Mouse vervallen in de Verenigde Staten. Hoewel dat zou kunnen betekenen dat de ondertussen legendarische en vooral nostalgische animatiefiguurtjes kunnen worden gebruikt door eenieder, moeten daar echter enkele belangrijke kanttekeningen bij worden gemaakt.

Historie

Voor het ontstaan van Mickey Mouse moeten we terug naar 18 november 1928, de dag waarop de kortfilm ‘Steamboat Willie’ werd uitgebracht. “Steamboat Willie,” een baanbrekende korte animatiefilm, markeert een bijzonder moment in de geschiedenis van animatie. Uitgebracht op 18 november 1928, staat deze film bekend als een van de eerste met volledig gesynchroniseerd geluid en is tevens de eerste verschijning van Mickey Mouse, die al snel uitgroeide tot een iconisch personage en het boegbeeld van The Walt Disney Company. Deze korte film, geregisseerd door Walt Disney en Ub Iwerks, duurt ongeveer zeven minuten en speelt zich af op een stoomboot. Het verhaal volgt Mickey Mouse, die als een vrolijke, ondeugende dekhand werkt onder de kapitein, Pete.

De impact van “Steamboat Willie” kan niet worden overschat. Het markeerde het begin van een nieuw tijdperk in de animatie-industrie en legde de basis voor de opkomst van de Walt Disney Studio als een dominante kracht in de wereld van animatie. Deze film was niet alleen een technologisch wonder voor zijn tijd, maar het legde ook de basis voor de ontwikkeling van karakteranimatie, een belangrijk aspect dat Disney-films uniek maakt. Het succes van “Steamboat Willie” leidde tot de creatie van talloze andere Mickey Mouse-films en zette de standaard voor toekomstige animatiefilms. Mickey Mouse, met zijn kenmerkende ronde oren en vrolijke persoonlijkheid, werd een symbool van vreugde en creativiteit, een erfenis die tot op de dag van vandaag voortduurt.

Vervallen van auteursrechtelijke bescherming

Het auteursrecht beschermt creatieve werken zoals boeken, films, afbeeldingen en liedjes tegen kopiëren zonder toestemming van de maker van dat werk en veelal ook de houder van het auteursrecht. Initieel zou de auteursrechtelijke bescherming op de originele figuurtjes van Mickey en Miney Mouse zoals ze te zien zijn in ‘Steamboat Willie’ al veel eerder zijn vervallen. Dat was buiten Walt Disney gerekend en het sterke gelobby van zijn bedrijf.

Disney stond en staat er nog steeds om de auteursrechtelijke bescherming van haar figuurtjes nauwlettend in de gaten te houden en kortdaad op te treden bij potentiële inbreuken. Het ging zelfs zo ver dat er, dankzij het sterke mouwgetrek van Disney, in 1998 een wet werd gestemd waarin werd bepaald dat de beschermingstermijnen zouden worden verlengd. Hoewel in officiële termen de ‘Sonny Bono Copyright Term Extension Act’ genaamd, is de wet in de volksmond meer gekend onder de naam ‘The Mickey Mouse Protection Act’, verwijzend naar het sterke gelobby door Disney naar aanleiding van de nakende afloop van de auteursrechtelijke bescherming voor Mickey en Miney. De wet verlengde de auteursrechtelijke beschermingstermijn naar de levensduur van de auteur plus 70 jaar, met een maximum van 95 jaar sinds creatie voor werken die voor 1978 werden gemaakt. Dit bracht met zich mee dat de auteursrechtelijke bescherming voor Mickey en Miney, zoals ze te zien waren in Steamboat Willy, kwam te vervallen eind 2023.

Beperkingen en andere intellectuele eigendomsrechten

Het verval van de auteursrechtelijke bescherming van Mickey en Miney Mouse brengt niet met zich mee dat ze vrijelijk door iedereen en voor wat dan ook kunnen worden gebruikt. Twee belangrijke beperkingen kunnen namelijk worden geïdentificeerd m.b.t. het gebruik van de bekende Disney-figuurtjes.

Ten eerste is enkel de auteursrechtelijke bescherming op de originele figuurtjes vervallen zoals ze te zien zijn in de animatiefilm Steamboat Willy. Dit betekent: Mickey en Miney in zwart-wit, zonder handschoenen en met zwarte ovale ogen zonder pupillen. Latere versies van Mickey en Miney met handschoenen, witte ovale ogen met pupillen en met hun kenmerkende rode broek worden nog steeds auteursrechtelijk beschermd. Desondanks deze beperkingen, is gebleken dat enkele enthousiastelingen reeds stappen hebben genomen om Mickey Mouse te integreren in hun eigen project. Zo werd enkele weken geleden al een trailer uitgebracht waarin het geliefkoosde Disney-figuurtje te zien is als moordlustig monster in de horrorfilm Mickey’s Mouse Trap…

De tweede en tevens ook meest ingrijpende beperking vloeit voort uit het bestaan van andere intellectuele eigendomsrechten. Mickey Mouse is namelijk nog altijd merkenrechtelijk beschermd. Dat wil zeggen dat het niet toegelaten is om één van de Mickey Mouse logo’s te gebruiken op een manier die ervoor zou zorgen dat consumenten worden misleid over de herkomst van het product of dienst dat wordt aangeboden of dat zonder geldige reden afbreuk wordt gedaan aan de reputatie van Disney. Wanneer er verwarring ontstaat omtrent de herkomst van een bepaald product en de consument er zou kunnen van uit gaan dat het product of dienst dat wordt aangeboden, wordt aangeboden door Disney zelf, dan wordt een inbreuk begaan op de merkenrechten van Disney. Merchandise verkopen met daarop het klassieke Mickey-logo of bij het begin van jouw eigen animatiefilm een logo van Mickey Mouse gebruiken is bijgevolg niet toegelaten, tenzij op één of andere manier op uitdrukkelijke wijze wordt aangegeven dat het product of de dienst niets te maken heeft met Disney zelf. Al kan niet worden met zekerheid gesteld dat een dergelijke disclaimer volstaat om een merkenrechtelijke inbreuk en een juridische procedure te vermijden. Enige voorzichtigheid is dus geboden…