Het failliet van de vzw? (Corporate Finance Lab)

Sinds 1 mei 2018 kunnen vzw’s, ivzw’s en stichtingen failliet gaan. Een kort empirisch onderzoek toont aan dat tussen 1 mei 2018 en 1 november 2018 72 vzw’s failliet werden verklaard.

1. Uitbreiding van het personeel toepassingsgebied van boek XX WER

Op 1 mei 2018 trad Boek XX van het Wetboek Economisch Recht (WER) in werking.[1] Boek XX bevat de regels die van toepassing zijn bij insolventie van ondernemingen. Éen van de meest opvallende veranderingen van het nieuwe wetboek is dat art XX.1, §1 WER een formeel ondernemingsbegrip hanteert en insolventieprocedures openstelt voor alle rechtspersonen. Sinds 1 mei 2018 kunnen vzw’s, ivzw’s en stichtingen failliet gaan.[2]

In de Memorie van Toelichting bij het nieuwe Boek XX verantwoordt de wetgever de uitbreiding van de regels van het faillissement en de gerechtelijke reorganisaties naar vzw’s, ivzw’s en stichtingen door te stellen dat de rechtspersoonlijkheid van deze organisaties vergaande gevolgen heeft voor derden, o.a. door het afgescheiden vermogen en de niet-aansprakelijkheid van de leden ervan.[3] Gezien de tendens om het zwaartepunt van derdenbescherming in het insolventierecht onder te brengen, achtte de wetgever het weinig opportuun om de vzw’s, ivzw’s en stichtingen anders te behandelen dan andere vennootschapsvormen met dezelfde juridische kenmerken.

De uitbreiding van het personeel toepassingsgebied van insolventie vormt historisch gezien een kantelpunt. Onder de oude Faillissementswet stelde art. 2 Faill.W. immers uitdrukkelijk dat enkel handelaars in de faillissementsprocedure konden terechtkomen. Aangezien de wettelijke definitie van de vzw, ivzw en stichting de hoedanigheid van handelaar uitsloot, konden deze rechtsvormen nooit het voorwerp uitmaken van een faillissementsprocedure. De enige mogelijke uitweg bij insolvente vzw’s bevond zich in art. 18, 1° VZW-wet. Die bepaling stelt immers dat belanghebbenden (dus ook derden) de gerechtelijke ontbinding kunnen vorderen van een vzw wanneer die laatste niet in staat is om haar verbintenissen na te komen. De gerechtelijke ontbinding vormt in het Belgisch recht een ultimum remedium, waardoor in de praktijk hier niet altijd veel mee gebeurde.

2. 72 failliet verklaarde vzw’s en hun “economische activiteiten”

Uit een eerste onderzoek blijkt dat de ondernemingsrechtbanken de weg naar het faillissement van een vzw al vlot hebben gevonden. Een snelle zoekactie in de Referentiedatabank voor Rechtspersonen[4] leert dat er tussen 1 mei 2018 en 1 november 2018 maar liefst 72 vzw’s werden failliet verklaard.[5]

Een interessant gegeven is dat bij de publicatie van de opening van het faillissement in het Belgisch Staatsblad bijna altijd de economische activiteit van de vzw wordt vermeld. Een snelle categorisering levert volgend resultaat op:

• De grootste groep van failliet gegane vzw’s kreeg als economische activiteit “tussenpersoon in handel” opgekleefd (12 vzw’s).
• Op een eervolle tweede plaats staan sportclubs (10 vzw’s). Hieronder vielen onder meer een tennisclub, een recreatieve vissersclub, de jeugdopleiding van een bekende voetbalploeg, een veldrijderscross, …
• Een derde groep is terug te vinden in de HoReCa (6 vzw’s). Catering en restaurants (3 vzw’s) en cafes en bars (3 vzw’s) dragen zo ook bij aan het aantal faillissementen.
• Een vierde groep is ten slotte die van organisaties in de socio-culturele sector (5 vzw’s)

Zo laat de activiteit “tussenpersoon in handel” of “catering en restaurants” weinig aan de verbeelding over.  Ook zien we onder andere een vzw met als economische activiteit “coiffure” de revue passeren, is er een vzw met als economische activiteit “nettoyage des bâtiments” of windt een laatste vzw er geen doekjes om met als activiteit “vente de produits Africains”.  Slechts een kleine minderheid van de failliet verklaarde vzw’s had eerder “typische” activiteiten zoals de uitbating van een kinderdagverblijf of socio-cultureel vormingswerk.

3. Besluit

Bovenstaande resultaten tonen de eerste gevolgen van de inwerkingtreding van het nieuwe Boek XX. Met de uitbreiding van het personeel toepassingsgebied sluit de wetgever het achterpoortje om de rechtsvorm van de vzw oneigenlijk te gebruiken om aan de faillissementsprocedure te kunnen ontsnappen. Voor de non profit sector betekent deze vaststelling ten slotte dat er geen reden is voor (ongegronde) paniek: er heerst geen heksenjacht op vzw’s. Vzw’s die op een correcte en zorgvuldige manier hun onderneming runnen, hoeven zich niet meteen zorgen te maken.

Lees hier het originele artikel

[1] Wet van 11 augustus 2017 houdende invoeging van het Boek XX “Insolventie van ondernemingen”, in het Wetboek economisch recht, en houdende invoeging van de definities eigen aan Boek XX en van de rechtshandhavingsbepalingen eigen aan Boek XX in het Boek I van het Wetboek economisch recht, BS 11 september 2017, p. 83100.

[2] Voor een uitgebreide bespreking van de nieuwe bepalingen: J. VANANROYE en R. VERHEYDEN, “De insolventieprocedures in het nieuwe Boek XX WER” in M.E. STORME (ed.), Insolventie- en beslagrecht. Themis 107, Brugge, die Keure, 2018, 13-43 en D. DE MAREZ en C. STRAGIER, Boek XX. Een commentaar bij het nieuwe insolventierecht, Brugge, die Keure, 2018, 402 p.

[3] Wetsontwerp houdende invoeging van het Boek XX “Insolventie van ondernemingen”, in het Wetboek economisch recht, en houdende invoeging van de definities eigen aan boek XX, en van de rechtshandhavingsbepalingen eigen aan boek XX, in boek I van het Wetboek van economisch recht, Parl.St. 54/2407/001, 20 april 2017, 28.

[4] http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_tsv/tsv.pl

[5] Dit resultaat werd bekomen door op de Referentiedatabank voor Rechtspersonen volgende zoekoefening te doen. In het zoekformulier werd gezocht bij “Publicatie datum” tussen 1 mei 2018 en 1 november 2018. Bij de rubriek “Onderwerp akte per rubriek” werd gekozen voor “rubriek einde”. Vervolgens werd bij “Juridisch vorm” gekozen in een eerste zoekopdracht voor “VZW” en in een tweede zoekopdracht voor “ASBL”. Bij de zoekopdracht voor “VZW” leverde dit 727 resultaten op. Bij de zoekopdracht voor “ASBL” leverde dit 604 resultaten op. Dit is logisch aangezien hier ook alle publicaties voor vrijwillige ontbindingen en vereffening tussen zitten.