Meer evenwicht in de voedingssector? Een nieuw KB breidt de lijsten van oneerlijke praktijken in de voedselvoorzieningsketen uit (Monard Law)

Auteur: Charles Claeys (Monard Law)

In 2021 werden, op basis van de Europese Richtlijn 2019/633/EG, verschillende oneerlijke praktijken verboden in het Wetboek Economisch Recht, specifiek voor de relatie tussen afnemers en leveranciers van landbouw- en voedingsproducten met een maximale omzet van 350 miljoen euro. Deze regels zijn van toepassing zodra de leverancier en/of de afnemer in België gevestigd is.

Maar dit bleek niet voldoende.

Crisissen zoals de COVID-19-pandemie, inflatie, het conflict in Oekraïne en de klimaatverandering, hebben geleid tot nieuwe uitdagingen voor de voedingssector. Allerhande producenten van voeding waaronder boeren worden geconfronteerd met lage winstmarges door stijgende kosten terwijl de verkoopprijzen vaak dalen. Daarnaast kampen deze ondernemers met hoge prijsvolatiliteit en plotselinge schrappingen van afnamecontracten wat hun planning bemoeilijkt. Een gebrek aan transparantie in contracten maakt hen kwetsbaar voor ongunstige voorwaarden en leidt tot een onevenwichtige verdeling van risico’s in de voedselketen.

Het Koninklijk Besluit van 4 juli 2024 (link) streeft ernaar deze zorgen weg te nemen door de bestaande lijsten met oneerlijke handelspraktijken uit te breiden.

1. Zwarte lijst: verboden praktijken

De zogeheten “zwarte lijst” bevat praktijken die als oneerlijk worden beschouwd en dus verboden zijn:

1.1 Het zonder voorafgaande verantwoording of schriftelijke kennisgeving uit de rekken halen van producten

Dit betreft een misbruik van ‘delisting’ als vergeldingsmaatregel. Het verwijderen van producten uit de rekken om te voldoen aan de voorkeuren van consumenten of door een wijziging in het assortiment van de distributeur blijft toegestaan, mits dit schriftelijk wordt gecommuniceerd. Het blijft ook geoorloofd om tijdens een commerciële onderhandeling over het productaanbod en de prijs te dreigen met het uit de rekken halen van producten. Echter mag de afnemer niet dreigen producten te verwijderen om te voorkomen dat de leverancier zijn contractuele of wettelijke rechten uitoefent, zoals een objectieve en contractueel overeengekomen prijsverhoging doorvoeren.

1.2 Automatisch aanrekenen van schadevergoeding en interesten

Afnemers mogen geen schadevergoedingen en rente automatisch aanrekenen zonder de leverancier vooraf schriftelijk op de hoogte te stellen van de redenen. De afnemers mogen schadebedingen in hun contracten voorzien maar mogen de schadevergoeding niet automatisch doorrekenen zonder de leverancier de kans te geven om te reageren. Deze bepaling waarborgt transparantie in de communicatie tussen partijen en stelt de leveranciers in staat om hun rechten effectief te verdedigen.

1.3 Eenzijdige schuldvergelijking met schadevergoeding en interesten

Afnemers mogen geen eenzijdige schuldvergelijking toepassen zonder voorafgaande schriftelijke verantwoording aan de leverancier. De bepaling heeft enkel betrekking op schuldvergelijking met schadevergoeding en interesten. Methodes waarbij de prijs wordt aangepast op basis van criteria zoals de kwaliteit van het aangekochte product, die bovendien wettelijk zijn, vallen hier buiten.

1.4 Eenzijdige schuldvergelijking met boetes

Dit verbod is in lijn met wat reeds algemeen aanvaard is. Artikel 5.88 van het Burgerlijk Wetboek omkadert op strikte wijze de schadebedingen en verbiedt pure “boeteclausules“. Dit is het gevolg van een principearrest van het Hof van Cassatie van 17 april 1970 (Cass. 17 april 1970, Arr. Cass., 1970, 954) waar werd geoordeeld dat “een beding dat geen vergoeding beoogt van de schade die redelijkerwijze verwacht mocht worden bij wanprestatie, in strijd is met de openbare orde en derhalve nietig is“.

Aangezien dergelijke praktijken in de landbouw- en voedingssector toch nog plaatsvonden, voorziet het KB nogmaals uitdrukkelijk een verbod voor afnemers om eenzijdige schuldvergelijking toe te passen met “boetes zonder vergoedend karakter”.

2. Grijze lijst: voorwaarden om bepaalde praktijken te gebruiken

De zogeheten “grijze lijst” bevat praktijken die als oneerlijk worden beschouwd, tenzij ze voorafgaandelijk, duidelijk en ondubbelzinnig zijn overeengekomen. Dit biedt een kader voor partijen om situaties te beoordelen waarin flexibiliteit vereist kan zijn:

2.1 Het verbod in hoofde van de afnemer om producten van de leverancier te kopen tegen een prijs die lager ligt dan zijn productiekosten

Artikel VI.116 van het WER verbiedt verkoop “tegen een prijs die niet ten minste gelijk is aan de prijs waartegen de onderneming het goed heeft gekocht of die de onderneming zou moeten betalen in geval van herbevoorrading“, rekening houdend met eventuele kortingen die de medecontractant heeft verkregen of toegekend. Deze bepaling is niet van toepassing op voedselproducenten, aangezien zij vaak geen leverings- of bevoorradingsprijs hebben waarnaar kan worden verwezen om te bepalen of een verkoop met verlies heeft plaatsgevonden.

Echter geen enkele ondernemer kan worden gedwongen een economische activiteit uit te oefenen waarbij hij zijn kosten niet terugverdient. Dit principe is cruciaal omdat de voedingssector veelal te maken heeft met volatiliteit in productieprijzen door externe factoren zoals weersomstandigheden en fluctuaties in grondstofprijzen.

In de voedingssector wordt het verlies van het ene jaar soms gecompenseerd door de winst van het volgende jaar. In sommige gevallen kan het dus voor de leverancier niettemin economisch zinvol zijn om zijn productie met verlies te verkopen in plaats van deze te vernietigen.

De vraag of de prijs onder de productiekosten ligt, moet worden beoordeeld op het moment van de contractsluiting. Op dat moment dienen de productiekosten te worden ingeschat.

Door deze praktijk/bepaling toe te voegen aan de grijze lijst, behoudt de leverancier het recht om ervoor te kiezen zijn producten met verlies te verkopen en wordt zijn onderhandelingspositie ten opzichte van zijn afnemer versterkt. Leveranciers behouden desalniettemin het recht om aan te tonen dat hun verkoop onder de kostprijs een onrechtmatige praktijk is, wat hen helpt zich te beschermen tegen financieel nadelige afspraken.

2.2 Het verbod tot het weigeren van heronderhandeling in geval van onvoorzienbare omstandigheden

Indien onvoorziene omstandigheden de uitvoering van een overeenkomst buitensporig bezwarend maken (zoals uiteengezet in artikel 5.74 van het Burgerlijk Wetboek), kan de leverancier een heronderhandeling eisen. Deze bepaling is van belang om ervoor te zorgen dat wanneer aan deze voorwaarden zijn voldaan, de afnemer niet mag weigeren om opnieuw over het contract te onderhandelen. Dit bevordert een eerlijke afhandeling van de overeenkomst en voorkomt dat leveranciers gedwongen worden om onredelijke verliezen te accepteren.

Inwerkingtreding

De nieuwe bepalingen zijn van toepassing op leveringsovereenkomsten die zijn gesloten, hernieuwd of gewijzigd na 1 oktober 2024. Voor bestaande overeenkomsten geldt een overgangstermijn tot 1 april 2025, zodat partijen de tijd hebben om hun contracten aan te passen aan de nieuwe regelgeving.

Conclusie

Deze recente wijzigingen in de wetgeving zijn een belangrijke ontwikkeling voor de voedselvoorzieningsketen. Door duidelijke richtlijnen te bieden over eerlijke handelspraktijken, worden leveranciers beter beschermd tegen oneerlijke gedragingen van afnemers. Wij raden alle betrokken partijen aan om zich goed te informeren over de nieuwe regels en hun contractuele afspraken hierop aan te passen.

Bron: Monard Law