(Micro)plastics : EU-restrictie op komst? (Stibbe)

Auteur: Pieter Vandenheede (Stibbe)

Publicatiedatum: 16/03/2018

Lees hier meer over de groeiende aandacht voor microplastics, die meer en meer in producten en levensmiddelen opduiken.

De Europese instellingen hebben de microplastics in het vizier vanwege hun mogelijke impact op het marien milieu en de menselijke gezondheid. Ze denken na over beperkingen op microplastics. Volgen ook in België  bindende maatregelen?

Microplastics, pellets en microbeads

Microplastics is, kort gezegd, de term voor alle door de mens gemaakte synthetische vaste partikels, kleiner dan 5 mm, die niet oplosbaar in water en niet biologisch afbreekbaar in het aquatisch milieu zijn.

Wanneer gebruikt als grondstof, spreekt men eerder van ‘plastic pellets’. Microplastics die aan producten worden toegevoegd, wat het geval is voor bijvoorbeeld bepaalde cosmetica producten, tandpasta, detergenten, … noemen we ‘microbeads’.

Microplastics zijn niet uit het nieuws weg te slaan. Ze blijken in allerlei producten aanwezig, van shampoo tot zeezout, honing en flessenwater.

Al in 2016 waarschuwde het World Economic Forum dat de oceanen in 2050 meer kunststof dan vis zullen bevatten. Sedertdien kwam het probleem in stijgende mate onder de aandacht.

De EU is bezorgd, maar huldigt (vooralsnog) het principe van soft law

De EU benadert microplastics vanuit verschillende hoeken. Zo beschikt de EU bijvoorbeeld over de mogelijkheid om beperkingen voor chemische stoffen in te voeren. Bovendien komen plastics aan bod bij de strategie rond de circulaire economie, die afval moet verminderen of zelfs volledig doen verdwijnen.

Aanpak bij de bron: REACH-beperking in de maak

De EU regelt chemische stoffen al jaren met de zgn. REACH-verordening. REACH behandelt aspecten van registratie, beoordeling, autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen.

De gespecialiseerde instelling is al sedert 2007 het European Chemical Agency (‘ECHA’). Het ECHA registreert onder meer bepaalde chemische stoffen en hun bestanddelen. Het ECHA is tevens bevoegd voor het instellen van beperkingen op het gebruik of het op de markt brengen van bepaalde stoffen.

Voor microplastics is echter geen algemeen geldende beperking voorzien. Onderlinge regels verschillen per lidstaat, wat de interne Europese markt dreigt te versnipperen.

De Europese Commissie heeft het ECHA daarom recent verzocht om mogelijke beperkingen voor oxo-plastics en opzettelijk toegevoegde microplastic partikels te onderzoeken.

Het ECHA bereidt thans een mogelijke beperking van microplastics voor. In dat kader lanceerde het, op 1 maart 2018, een oproep. De oproep wil bewijs verzamelen over de impact van een eventuele beperking van opzettelijk toegevoegde microplastics in producten. Iedereen dit dat wil, kan nog tot 11 mei 2018 gegevens aanleveren. Daarna zal het ECHA de opportuniteit van een beperking verder onderzoeken.

Circulaire economie: Actieplan en Strategie voor kunststoffen

Op 20 juni 2016 stelde de Europese Commissie een EU Actieplan voor de circulaire economie voor. Intussen is het aantal initiatieven die streven naar de circulaire economie, immens gegroeid.

Op 16 januari 2018 werd de specifieke ‘EU Strategie voor kunststoffen in een circulaire economie’ voorgesteld (hierna: ‘Strategie’, lees de officiële mededeling hier).

De Strategie bevestigt dat de oxo (biologisch afbreekbare) plastics geen alternatief voor kunststoffen vormen, vermits zij afbreken tot microplastics. Ook bevat de Stategie nog een paar andere interessante overwegingen over microplastics:

• de Commissie overweegt maatregelen, zoals:
  • de etikettering van en specifieke voorschriften voor banden;
  • betere informatie en minimumeisen inzake het vrijkomen van microvezels uit textiel;
  • maatregelen om het verlies van kunststofpellets te verminderen;
• de Commissie overweegt ook regelingen voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid om de kosten van herstelmaatregelen te dekken;
• er moet toezicht op microplastics in het drinkwater worden gehouden, aangezien het effect ervan op de gezondheid van de mens nog onbekend is;
• onderzoek en innovatie moeten kunststofafval en verontreiniging door microplastics beter voorkomen;
• de Commissie belooft actieve deelname aan de werkgroep van de Milieuvergadering van de Verenigde Naties (opgericht in december 2017) om kunststofzwerfvuil op zee en microplastics internationaal te bestrijden.

Het European Environmental Bureau (EEB), de grootste koepel van milieubewegingen, verwelkomt de EU-Strategie. Tegelijk gaf de Voorzitter van het EEB aan dat het gebrek aan een duidelijke doelstelling de impact van de Strategie dreigt te beperken en dat de Strategie bovendien enkel heil ziet in vrijwillige oplossingen en beloftes.

Een algemene Europese beperking op microplastics is er inderdaad nog niet. De vermelde recente ambities van de Europese Commissie zullen daar wellicht binnenkort verandering in brengen.

Ongetwijfeld to be continued (via deze link bijvoorbeeld).

Ook België is bezorgd

Ook in het Belgisch beleid sijpelt de bezorgdheid over microplastics almaar verder door. Bijvoorbeeld:

Actieplan marien milieu

Federaal staatssecretaris Philippe De Backer zet zich in voor de verwijdering van microplastics uit de Noordzee. Op 23 november 2017 name de Ministerraad daarvoor een ‘Actieplan Marien Zwerfvuil‘ aan. Het Actieplan stelt letterlijk:

“Er zijn geen of weinig manieren om zwerfvuil uit het marien milieu te verwijderen, marien zwerfvuil zal enkel verdwijnen uit het milieu doordat het afbreekt. De beste manier om dit zwerfvuil in het marien milieu te voorkomen, is het voorkomen aan de bron (…).”

Specifiek voor microplastics zijn vijf acties voorzien:

1. het engagement van de Europese cosmetica sector opvolgen om bepaalde types microplastics vrijwillig uit te doven en door alternatieven te vervangen;
2. een sectoraal akkoord met de Belgische cosmeticasector afsluiten om microplastics uit cosmetica te verwijderen, inclusief opvolging en toezicht;
3. (blijven) aandringen bij de EU instanties op een internationaal verbod op het gebruik van primaire microplastics in cosmetica en detergenten;
4. promotie van de in 2015 ontwikkelde zelftest voor bedrijven om hun microplastics emissie in kaart te brengen en te verminderen;
5. aandringen bij de gewesten om het voorkomen van lekkage van microplastics als grondstof te verplichten bij bedrijven (onder meer door opvanginfrastructuur ter voorkomen van lekkages tijdens laden en lossen of tijdens stormen en transport van pellets in gesloten en verzegelde containers tijdens alle stages van transport en opslag).

Sectoraal akkoord over microplastics in cosmetica

Het tweede punt van het Actieplan Marien Milieu kende intussen gevolg: Federaal minister van Energie, Leefmilieu en Duurzame Ontwikkeling Marie-Christine Marghem en de Belgisch-Luxemburgse cosmeticasector DETIC ondertekenden op 9 januari 2018 een sectoraal akkoord dat microplastics tegen 2020 moet bannen in producten als shampoo en tandpasta. Over de beperking van microplastics in cosmetica was ook al een voorstel van resolutie in de Senaat ingediend en uitvoerig besproken.

De krachtlijnen van het sectoraal akkoord zijn de volgende:

• een volledige vervanging tegen 31 december 2019 van de ‘plastic microbolletjes’ in cosmetische producten die worden af-, uit- of weggespoeld en mondverzorgingsproducten;
• controle in labo’s, door de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu, van de verplichting tot volledige vervanging;
• opvolging van wetenschappelijke en technologische kennis en identificatie van problemen en oplossingen, evenals evaluatie van impact en haalbaarheid van nieuwe acties;
• communicatie en sensibilisatie in het bijzonder naar KMO’s aangaande het vervangen van microplastics.

NGO’s zijn eerder kritisch ten aanzien van het sectoraal akkoord en noemen het een druppel op een hete plaat. Ook hier betreft het immers een akkoord met een grotendeels vrijwillige inslag en met een beperkt toepassingsgebied.

Verbod op specifieke kunststofproducten

Het is wel duidelijk dat de ministers van Leefmilieu wegwerpplastic minder en minder genegen zijn. Na een ban van plastiekzakken in Wallonië en Brussel (zie hierover ons eerder blogbericht) en een discussie daaromtrent in Vlaanderen, overweegt Brusselse minister van Leefmilieu Céline Fremault intussen ook een verbod op kunststofrietjes.

Ongetwijfeld volgen er nog dergelijke initiatieven.

Iedereen bezorgd, en nu?

De EU Strategie bevestigt dat er “meer onderzoek nodig [is] om ons inzicht in de bronnen en de effecten van microplastics te verbeteren — met inbegrip van de effecten ervan op het milieu en de gezondheid — en innovatieve oplossingen te ontwikkelen om de verspreiding ervan te voorkomen“.

Op dit moment kennen we de gezondheidseffecten van microplastics op lange termijn nog niet. De wetenschap of het voorzorgsbeginsel zal dus de knoop moeten doorhakken. Een finaal ECHA-standpunt belooft daar allicht een verder licht op te zullen werpen.

Verschillende EU-lidstaten hebben een afdoend wetenschappelijk uitsluitsel alvast niet afgewacht. De EU Strategie vermeldt dat meerdere wetsontwerpen tegen het gebruik van microplastics voorliggen, in navolging van bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Canada (die het gebruik van microplastics in specifieke producten voor persoonlijke verzorging verbieden).

Het zal nog moeten blijken of België daar spoedig ook bijhoort dan wel of de EU een algemene beperking invoert.

Lees hier het originele artikel