Houdt delegatie van bevoegdheden een (eenzijdige) wijziging in van de arbeidsvoorwaarden? (LegalNews)

Auteur: Marc Vandecasteele (LegalNews)

De strafwet als handhavingssysteem richt zich vandaag meer dan ooit tot elke onderneming en haar leidinggevenden. Daarmee rijst meteen de pertinente vraag “Moeten, en zo ja hoe, de onderneming en hun leidinggevenden dit strafrechtelijk risico bij de uitoefening van hun activiteiten beheersen?”

Mr. Patrick Waeterinckx beantwoordt deze vraag aan de hand van een praktijkgerichte analyse, enerzijds via het schetsen van het actueel juridisch kader van de beoordeling van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid in het ondernemingsstrafrecht, en anderzijds aan de hand van talrijke (recente) voorbeelden uit de praktijk.

Webinar incl. het boek ‘Strafrechtelijke verantwoordelijkheid in het ondernemingsstrafrecht. Een te begrijpen en te beheersen risico’ (LeA-uitgevers, december 2022, 234 p, twv €95).

Wat is vooreerst delegatie en is deze een noodzaak?

Noch de wet noch de rechtspraak definieert het begrip ‘delegatie van bevoegdheden’ in het strafrecht.

Het is een jurisprudentiële rechtsfiguur die zelfs door de rechtspraak niet op eenvormige wijze wordt gedefinieerd, maar wordt aangeduid aan de hand van haar effecten (exoneratie van de strafrechtelijke verantwoordelijkheid, haar materiële geldigheidsvoorwaarden zoals: gezag, middelen, competentie, geen wettelijk verbod enz.).

Het voornaamste kenmerk van de delegatie van bevoegdheden in het strafrecht berust op de overdracht van een taak van toezicht of leiding, wat betekent dat de gedelegeerde meer moet zijn dan de louter materiële uitvoerder van een beslissing genomen door diegene die delegeert.  Het dient dus tot niets om een stroman aan te duiden.  Delegeren betekent de verantwoordelijkheden duidelijk afbakenen en niet een paraplu openen boven het hoofd van de strafrechtelijk verantwoordelijke bedrijfsleider of vennootschap. De rechtspraak  en rechtsleer  benadrukken verder dat de delegatie een precieze en beperkte overdracht van bevoegdheden moet inhouden en dat de bevoegdheden moeten worden gedelegeerd aan een persoon die de nodige professionele bekwaamheid en middelen bezit en over een reële beslissingsmacht beschikt om de opgedragen taak van toezicht of directie te kunnen uitvoeren.

Delegatie van bevoegdheden is vandaag voor heel wat ondernemingen (en ook vzw’s en andere omvangrijke non-profitorganisaties) eerder een verplichting dan een mogelijkheid. Het is een zorgvuldigheidsplicht binnen het kader van het deugdelijke ondernemingsbestuur.

Telkens als het voor de onderneming en de bedrijfsleiding onmogelijk wordt om ervoor te zorgen dat de op de onderneming rustende wettelijke verplichtingen worden nageleefd, is het voor hen een verplichting (en geen mogelijkheid meer) om een deel van hun bevoegdheden te delegeren.

In welke materies kan men delegeren?

Het beginsel van de delegatie van bevoegdheden wordt thans in alle deelgebieden van het recht aanvaard, dus sociaal recht, milieurecht, vennootschapsrecht, transportrecht enz. Delegatie kan voor zover een rechtsregel (in zijn ruime betekenis niet anders bepaalt, en voor zover de delegatie zonder bedrog en zonder fout tot stand komt.  Sommige auteurs refereren zelfs aan de statuten van de vennootschap.

Toch moet men opletten met taken die tot de ‘essentie’ van de functie van de delegerende behoren. Zowel in Frankrijk als in België wordt beargumenteerd dat bepaalde taken behoren tot de kerntaken van de bedrijfsleiding en bijgevolg niet delegeerbaar zijn (in België betreft het bv. rechtspraak i.v.m. de aanvraag van milieuvergunningen).  Dit zou betekenen dat bepaalde taken die gedelegeerd worden, zodanig belangrijk zijn dat men aanneemt dat zij onder het persoonlijke toezicht van de rechtspersoon zelf of dat van de bedrijfsleiding blijven. Dit omvat bijvoorbeeld beslissingen i.v.m. de strategie van de onderneming (fusie, financiële politiek, …) of nog, beslissingen van algemeen beleid van de onderneming.

Houdt delegatie een (eenzijdige) wijziging in van de arbeidsvoorwaarden?

In theorie kan hierop natuurlijk bevestigend worden geantwoord, zeker als de delegatie wordt geïmplementeerd tijdens de uitvoering van de arbeidsovereenkomst.

De facto is een juist (!) geïmplementeerde delegatie van bevoegdheden dan weer de resultante van een consensus tussen leden van een organisatie (meestal leidinggevenden) die deel uitmaakt van de arbeidsvoorwaarden waaraan de gedelegeerde is onderworpen. Door de aanvaarding sluit men ook uit dat die zich zou kunnen beroepen op de eenzijdige wijziging van de arbeidsvoorwaarden.

Overigens zal de delegatie geen essentieel element van de arbeidsovereenkomst wijzigen in de mate dat zij uiteindelijk slechts voorkomt als een formalisering, facultatief weliswaar, van al bestaande machten en bevoegdheden, of nog, als een logisch gevolg van de uitgeoefende functie.

Delegaties die niet in de lijn liggen van een uit te oefenen functie, zijn dus eerder af te raden, hoewel men hier kan argumenteren dat niet de delegatie, maar de functieverandering als dusdanig een substantiële wijziging uitmaakt.

Toch is voorzichtigheid geboden en is het aan te raden om de delegatie niet in de arbeidsovereenkomst op te nemen en de toekenning of intrekking van een delegatie niet te koppelen aan een loonwijziging.
De delegatie als dusdanig als resultante van een grondige risicoanalyse wordt best afzonderlijk geregeld, eventueel duidelijk verbonden aan functieomschrijvingen om de transparantie van het systeem te bevorderen.

Het lijkt ook weinig waarschijnlijk dat de persoon aan wie wordt gedelegeerd, morele dwang zou kunnen inroepen, aangezien de onderneming en de bedrijfsleiding, rekening houdend met de cassatierechtspraak, verplicht zijn om te voorzien in een delegatieplan met het oog op een behoorlijk bestuur van de onderneming. Ook hier zal communicatie naar de gedelegeerde een essentiële rol spelen.

Het bestaan en de geldigheid van de delegatie zijn trouwens aan geen enkele vormvoorwaarde onderworpen. Hoewel een geschreven neerslag de bewijsvoering kan vergemakkelijken, levert dit daarom nog geen garantie op voor een geldige delegatie vanuit strafrechtelijk oogpunt. Wat telt is de daadwerkelijke overdracht van bevoegdheden, die zelfs stilzwijgend kan gebeuren.