Het nieuwe verbintenissenrecht en de impact op uw contracten en algemene voorwaarden (Marlex)

Verbintenissen & Goederen | 26 januari 2023

Auteurs: Marc D’hoore en Stefanie Claeys (Marlex)

Vanaf 1 januari 2023 is het nieuwe Boek 5 Verbintenissen van het Burgerlijk Wetboek in werking getreden. Deze nieuwe wetgeving voert enkele nieuwigheden in die in het kader van het uitbaten van een onderneming van belang zijn. We lijsten de belangrijkste aanpassingen even voor u op.

1. Imprevisie

Elke ondernemer kent overmacht: een onvoorzienbare en onvermijdbare gebeurtenis doet zicht voor, buiten de wil van de partijen, waardoor het onmogelijk wordt om de verbintenis na te leven. Er zijn echter veel situaties waarbij het denkbaar is dat het uitvoeren van de verbintenis niet onmogelijk geworden is, maar wel verzwaard of bemoeilijkt wordt. Denk maar aan de recente coronacrisis of de gevolgen van de stijgende elektriciteits- en gasprijzen.

Hier komt imprevisie, ook wel hardship, aan te pas: de uitvoering van de verbintenis is in aanzienlijke mate verzwaard of bemoeilijkt ten gevolge van onvoorzienbare en ontoerekenbare omstandigheden.

Het is dus niet onmogelijk om je verbintenissen na te komen, maar wel veel moeilijker dan je bij het afsluiten van het contract voor ogen had.

Imprevisie werd niet aanvaard in de Belgische rechtspraak. Enkel via overmacht kon een schuldenaar onder zijn verbintenissen uitkomen. Dit had economisch veel nadelige gevolgen. De wetgever heeft dit ingezien en heeft de imprevisie nu wettelijk verankerd.

Word je als schuldenaar geconfronteerd met een dergelijke situatie, dan kun je dus de imprevisie inroepen. Hier zijn wel enkele voorwaarden aan verbonden:

Er moet een onvoorziene verandering van omstandigheden zijn
Die de uitvoering van het contract buitensporig zwaar maakt
Die verandering van omstandigheden mag niet te wijten zijn aan de schuldenaar
De schuldenaar mag het risico hiervan niet voor zijn rekening genomen hebben
De imprevisie mag niet uitgesloten zijn door het contract

Zijn alle voorwaarden voldaan, dan kun je als schuldenaar vragen om de overeenkomst te heronderhandelen met het oog op de aanpassing of beëindiging ervan. Tijdens deze onderhandelingen blijven beide partijen verplicht om hun contractuele verbintenissen na te leven. Hebben de onderhandelingen geen succes, dan kan de schuldenaar naar de rechter stappen om het contract te laten beëindigingen.

Deze regel is van aanvullend recht: uw algemene voorwaarden of uw contract kunnen dit uitsluiten of modelleren.

2. Buitengerechtelijke nietigverklaring door kennisgeving

De wetgever heeft het mogelijk gemaakt om, op eigen risico, een contract nietig te verklaring. Dit kan middels een gemotiveerde, schriftelijke kennisgeving aan de andere contractpartij. Als contractpartij, kun je dus ontsnappen aan je contract door dit op uitdrukkelijke en gemotiveerde wijze aan je tegenpartij te laten weten. De nietigheidsgrond moet daarbij bestaan én voldoende omschreven zijn.

Dit mag niet lichtzinnig toegepast worden: bij een betwisting zal er een rechterlijke controle uitgevoerd worden. Indien blijkt dat dit op ongegronde wijze toegepast is, of indien de kennisgeving niet correct gebeurd is, heeft het contract nooit een einde gekend.

3. Buitengerechtelijke ontbinding door kennisgeving

Naast de ingevoerde mogelijke nietigverklaring, heeft de wetgever het ook mogelijk gemaakt om je contract buitengerechtelijk te ontbinden via kennisgeving. Indien de medecontractpartij één of meerdere van zijn verbintenissen niet nakomt, kun je – op eigen risico – ervoor opteren om de overeenkomst te ontbinden middels een gemotiveerde, schriftelijke kennisgeving. Ook hier is een rechterlijke controle mogelijk.

4. Knock out-regel

De nieuwe wetgeving begint met aan te geven dat algemene voorwaarden maar van kracht zullen zijn in een contractuele relatie indien de contractpartij hiervan én effectief heeft kunnen kennis nemen én deze algemene voorwaarden aanvaard heeft. Vaststaande rechtspraak wordt op deze manier in de nieuwe wetgeving gegoten.

De discussie daarentegen wiens algemene voorwaarden nu wel en niet van toepassing zijn, ook wel gekend als de Battle of the Forms, is verleden tijd. Het nieuwe verbintenissenrecht voert namelijk een nieuwe regeling in: de knock out-regel. Vanaf 1 januari 2023 kan een overeenkomst tot stand komen, zelfs wanneer aanbod en aanvaarding naar verschillende algemene voorwaarden verwijzen. Beide algemene voorwaarden zullen bijgevolg deel uitmaken van de contractuele relatie. De tegenstrijdige of conflicterende bepalingen worden uit de overeenkomst geslagen.

Wil je ondanks dit alles toch niet gebonden zijn door de algemene voorwaarden van je contractpartij? Dan moet je binnen korte termijn aangeven dat je niet gebonden wil zijn. Dit dient uitdrukkelijk te gebeuren en kan dus niet via een loutere opname in jouw algemene voorwaarden.

Let op: het gevolg hiervan is dat het contract niet tot stand komt!

5. Exceptio timoris en de anticipatory breach

De ENAC was ons reeds allen bekend: deze liet toe om de eigen verbintenis op te schorten, zolang de tegenpartij zijn verbintenis niet had uitgevoerd. Deze regeling wordt thans opgenomen in de nieuwe wetgeving. De nieuwe wetgeving gaat hierbij evenwel nog een stapje verder met de invoering van 2 nieuwe mogelijkheden:

De exceptio timoris: dit is het recht voor een partij om de uitvoering van zijn eisbare verbintenis op te schorten ingeval van voortijdige niet-nakoming van de verbintenis van de tegenpartij;
De anticipatory breach: dit gaat nog een stapje verder, het geeft de partij het recht om een contract onder bepaalde voorwaarden te laten ontbinden ingeval van voortijdige niet-nakoming van de verbintenis door de schuldenaar.

Heb je gegronde vrees dat je contractpartij zijn verbintenissen niet zal kunnen nakomen, dan kun je – op eigen risico – indien de gevolgen van deze niet-nakoming voldoende ernstig zijn, jouw verbintenis tijdelijk opschorten of het contract ontbinden.

6. Inwerkingtreding

Boek 5 van het nieuwe Burgerlijke wetboek trad in werking op 1 januari 2023. Deze nieuwe wetgeving is dus van toepassing op alle rechtshandelingen en rechtsfeiten die hebben plaatsgevonden sedert 1 januari 2023. Alle contracten afgesloten vanaf 1 januari 2023 zullen integraal onder deze nieuwe regelgeving vallen. Contracten afgesloten voor 2023 zullen onder de oude wetgeving vallen, tenzij de partijen gezamenlijk kiezen voor een opt-in, waarbij de nieuwe wetgeving ook van toepassing wordt op contracten afgesloten voor 2023.