Bouwen of verbouwen van uw woning? Een eerste reddingsboei bij het ontcijferen van de nieuwe Hemelwaterverordening (Forum Advocaten)

Auteur: Reiner Tijs (Forum Advocaten)

Wenst u in de toekomst uw woning te bouwen of te verbouwen? Let op! Vandaag treedt de nieuwe hemelwaterverordening in werking waardoor u mogelijk een (grotere) hemelwaterput zal moeten voorzien.

Vandaag 2 oktober 2023 is de nieuwe hemelwaterverordening in werking getreden. Met het besluit van de Vlaamse Regering van 10 februari 2023 tot vaststelling van een gewestelijke stedenbouwkundige verordening inzake hemelwater, werd er voor gekozen om een nieuwe weg in te slaan en de oude hemelwaterverordening van 2013 op te heffen. Omwille van het extremere weer van de laatste jaren en de langdurige droogteperiodes was de hemelwaterverordening aan een grondige evaluatie toe. De doelstelling is om water maximaal ter plaatse te houden.
Wat betekent deze nieuwe regelgeving nu concreet? Hierna worden een aantal belangrijke zaken toegelicht.

Wanneer spreekt men van hemelwater?

Het is belangrijk om te verduidelijken wanneer er nu juist van hemelwater wordt gesproken, aangezien het immers het voorwerp is van deze nieuwe regelgeving. Hemelwater is de verzamelnaam voor regen, sneeuw, hagel, met inbegrip van dooiwater. Het gaat hier met andere woorden niet over het water van de douche, bad of wasmachine, zoals ook wel het ‘grijs water’ wordt genoemd.

De verordening heeft dus geen betrekking op afvalwater. Afvalwater wordt gedefinieerd als het verontreinigde water waarvan men zich ontdoet, zich moet ontdoen of de intentie heeft zich van te ontdoen, met uitzondering van hemelwater dat niet in aanraking is geweest met verontreinigde stoffen.

In welke gevallen dient er met deze nieuwe verordening rekening te worden gehouden?

Met de nieuwe verordening wordt getracht om een duidelijker kader te scheppen over het toepassingsgebied. De verordening is van toepassing op de volgende handelingen op privaat en openbaar domein:

1. overdekte constructies bouwen of herbouwen, bestaande overdekte constructies verbouwen met werken aan de afwatering of uitbreiden;
2. verhardingen aanleggen, heraanleggen of uitbreiden;
3. het aanleggen van een afwatering voor de constructies of de verhardingen vermeld in punt 1 of 2, waarvan het hemelwater voorheen op natuurlijke wijze in de bodem infiltreerde.

Het voormelde is niet van toepassing indien het hemelwater dat erop valt infiltreert op eigen terrein in een onverharde zone zonder dat hiervoor een afvoersysteem moet worden aangelegd, met uitzondering van dakgoten en standpijpen.

Met de nieuwe verordening wordt ook ‘verbouwen’ meegenomen in het toepassingsgebied. Bij ingrijpende renovatiewerken waarbij werken aan de afwatering worden voorzien, zal men in de toekomst ook moeten toetsen aan de nieuwe verordening. Met ‘werken aan de afwatering’ wordt bedoeld dat zowel de afvoer van afval- als hemelwater ingrijpend wordt aangepast.

Het toepassingsgebied wordt niet langer afhankelijk gemaakt van een minimale oppervlakte aan verhardingen of constructies. De nieuwe verordening stapt bijgevolg af van de vereiste minimale oppervlakte van 40m². De boodschap is duidelijk, ongeacht de gebouwde of verharde oppervlakte, aandacht voor het watersysteem zal er steeds moeten zijn.

Doordat het openbaar domein mee onder het toepassingsgebied wordt gebracht, wenst de Vlaamse Regering de boodschap te wijzigen en mee te delen dat maatregelen voor het openbaar domein wel van toepassing en relevant zijn.

Uit het voorgaande volgt dat het toepassingsgebied ruimer is en de hemelwaterverordening in meer situaties toegepast zal moeten worden.

Wanneer is het voorzien van een hemelwaterput verplicht en over welk volume gaat het?

Het plaatsen van één of meerdere hemelwaterputten wordt conform art. 7 verplicht gemaakt bij nieuwbouw of herbouw van een gebouw, bij verbouwing van een bestaand gebouw met werken aan de afwatering of uitbreiding van een bestaand gebouw, dat:

• één woongelegenheid bevat (§1)
• dat meerdere woongelegenheden bevat (ook als ze andere functies omvat) (§2)
• geen enkele woongelegenheid bevat (§3)

Het minimale volume van de hemelwaterput wordt vervolgens gekoppeld aan de horizontale dakoppervlaktes. Voor een eengezinswoning (§1) zal het minimale volume variëren van 5000 liter tot 10.000 liter of meer. Zo zal er bijvoorbeeld voor een ééngezinswoning met een horizontale dakoppervlakte kleiner dan 80m², een hemelwaterput van minimaal 5.000 liter voorzien moeten worden. Voor een woning met een horizontale dakoppervlakte vanaf 120 vierkante meter, maar kleiner dan 200 vierkante meter, dient er een volume voorzien te worden van minimaal 10.000 liter.

Er wordt verduidelijkt dat indien bij de herbouw, verbouwing of uitbreiding al een hemelwaterput voor het bestaande gebouw, dat een of meerdere woongelegenheden bevat, aanwezig is, de plaatsing van een bijkomende hemelwaterput niet verplicht is.

Voor de delen van het dakoppervlak die voorzien zijn van een groendak, is geen aansluiting op een hemelwaterput verplicht.

Op welke wijze moet het hemelwater gebruikt worden?

De verordening geeft geen prioriteit aan het gebruik van het hemelwater. Er wordt met andere woorden niet bepaald of eerst de toiletspoeling dan wel de wasmachine voorzien dient te worden. In eerste instantie dient het hemelwater gewoon maximaal gebruikt te worden.

Indien er geen gebruiksmogelijkheden zijn, dient men het opgevangen hemelwater te laten infiltreren of te bufferen.

Wanneer dient een infiltratievoorziening aangelegd te worden?

Vanaf het moment het betrokken perceel 120m² groot is, zal een infiltratievoorziening aangelegd moeten worden. Voorheen werd de minimale oppervlakte vastgelegd op 250m². Op deze wijze zal er op veel meer locaties geïnfiltreerd worden. Bovengrondse infiltratievoorzieningen dragen de voorkeur, zoals bijvoorbeeld een wadi.

Indien er om technische redenen geen infiltratievoorziening aangelegd kan worden, moet een buffervoorziening aangelegd worden. Evenwel is dit pas van toepassing als de in rekening te brengen afwaterende oppervlakte groter dan of gelijk is aan 1000m². Indien de oppervlakte kleiner is, zal er dus geen buffervoorziening geplaatst moeten worden, aangezien deze anders ofwel zal verstoppen ofwel te veel zal doorvoeren en dus geen effect zal hebben.

Wat indien in de praktijk geen hemelwaterput voorzien kan worden?

In artikel 12 van de Hemelwaterverordening van 2023 wordt een algemene uitzonderingsmogelijkheid voorzien opdat afgeweken kan worden van de betrokken verordening. De vergunningsaanvrager zal op gemotiveerd verzoek aan de vergunningverlenende overheid een uitzondering moeten vragen als dat omwille van specifieke redenen met betrekking tot de mogelijkheden van gebruik, wettelijke voorschriften of plaatselijke terreinkenmerken verantwoord of noodzakelijk is.

In het verslag aan de Vlaamse Regering wordt verduidelijkt dat alle mogelijke oplossingen toegelaten zijn en dat het oplijsten van uitzonderingssituaties praktisch niet haalbaar is. Wel zullen er algemene richtlijnen rond mogelijke uitzonderingen worden uitgewerkt.

De praktijk zal bijgevolg leren welke omstandigheden aangevoerd kunnen worden om een uitzondering te kunnen verkrijgen op de Hemelwaterverordening.

Bron: Forum Advocaten