Recht op compensatie bij een geannuleerde vlucht maar niet ingeval van overmacht. Valt een staking van het luchtvaartpersoneel hieronder? (Sirius Legal)

Handel & Consument | 17 juli 2018

Auteur: Joep Van der Fraenen (Sirius Legal)

Publicatiedatum: 17/06/2018

In een arrest van 17.04.2018 beoordeelde het Hof van Justitie de vraag of een wilde staking al dan niet een overmachtsituatie voor een vliegtuigmaatschappij uitmaakt die haar vrijstelt van het betalen van een compensatie voor een geannuleerde vlucht.

Wetgevend kader

De regels inzake het toekennen van een compensatie bij het annuleren van vluchten (en een vertraging van een vlucht) worden weergegeven in de Europese Verordening 261/2004 van 11.02.2004. Bij het annuleren van een vlucht zal de reiziger de keuze hebben tussen terugbetaling van het ticket (en indien van toepassing, een retourvlucht) en een andere vlucht onder gelijkwaardige vervoersomstandigheden. De reiziger heeft ook recht op ‘verzorging’, wat o.a. maaltijden en verfrissingen inhoudt en indien nodig hotelaccomodatie en vervoer daar naartoe.

De wet voorziet eveneens in een compensatie van 250€, 400€ dan wel 600 €, afhankelijk van het aantal kilometers van de geannuleerde vlucht.

Deze compensatie is niet verschuldigd indien de annulering tijdig werd meegedeeld conform de termijnen opgenomen in de Verordening;

tenminste twee weken voor de geplande vertrektijd
tussen twee weken en zeven dagen voor de geplande vertrektijd en de reiziger een andere vlucht naar hun bestemming wordt aangeboden die niet eerder dan twee uur voor de geplande vertrektijd vertrekt en hen minder dan vier uur later dan de geplande aankomsttijd op de eindbestemming brengt
minder dan zeven dagen voor de geplande vertrektijd en de reiziger een andere vlucht naar hun bestemming wordt aangeboden die niet eerder dan één uur voor de geplande vertrektijd vertrekt en hen minder dan twee uur later dan de geplande aankomsttijd op de eindbestemming brengt

Een andere uitzondering voor de vrijstelling van het voldoen van een compensatie door de luchtvaartmaatschappij bestaat in het zich voordoen van buitengewone omstandigheden.

Wat is overmacht / buitengewone omstandigheden?

De Verordening zelf stelt dat de verplichtingen die worden opgelegd aan de luchtvaartmaatschappijen die de vluchten uitvoeren, beperkt of uitgesloten worden in gevallen waarin een gebeurtenis het gevolg is van buitengewone omstandigheden die zelfs door het treffen van alle redelijke maatregelen niet voorkomen hadden kunnen worden. Als voorbeelden in de preambule worden gegeven: gevallen van politieke onstabiliteit, weersomstandigheden die uitvoering van de vlucht in kwestie verhinderen, beveiligingsproblemen, onverwachte vliegveiligheidsproblemen en stakingen die gevolgen hebben voor de vluchtuitvoering van de luchtvaartmaatschappij die de vlucht uitvoert.

Net zoals in het intern recht zal de wet steeds dienen te worden uitgelegd door de rechtsprekende organen; in casu in het geval van een Europese Verordening, door het Hof van Justitie. In een reeks arresten heeft dit Hof invulling gegeven aan de term ‘buitengewone omstandigheden’.

Als uitgangspunt staat vast dat voormelde in de Verordening opgesomde voorbeelden niet noodzakelijkerwijs en automatisch gronden zijn voor vrijstelling tot het voldoen van de compensatie (arrest 22.12.2008) maar dat geval per geval moet worden beoordeeld of is voldaan aan de twee cumulatieve voorwaarden. M.a.w., ook al bepaalt de preambule van de Verordening dat een staking een buitengewone omstandigheid uitmaakt, dan nog dient in elk individueel geval beoordeeld te worden of dit ook daadwerkelijk zo is.

In een arrest van 04.05.2017 legt het Hof uit dat buitengewone omstandigheden gebeurtenissen betreffen die:

vanwege hun aard of oorsprong niet inherent zijn aan de normale uitoefening van het bedrijf van de betrokken luchtvaartmaatschappij
en waarop laatstgenoemde geen daadwerkelijke invloed kan uitoefenen.

Elke individuele situatie zal aan deze dubbele voorwaarde worden getoetst.

M.a.w., het zich voordoen van een ‘onverwachte gebeurtenis’ is niet voldoende omdat ook een onverwachte gebeurtenis inherent kan zijn aan de normale uitoefening van het bedrijf van de luchtvaartmaatschappij (arrest 17.12.2015).

Alleszins dient het begrip ‘onverwachte gebeurtenis’ strikt te worden uitgelegd omdat de filosofie van de Verordening net gericht is op de bescherming van de reiziger (arrest 22.12.2008).

Voorbeelden in de jurisprudentie van het Hof zijn:

een technisch probleem bij een luchtvaartuig behalve indien dit probleem voortvloeit uit gebeurtenissen die wegens hun aard of hun oorsprong niet inherent zijn aan de normale uitoefening van de activiteit van de betrokken luchtvaartmaatschappij, en waarop deze geen daadwerkelijke invloed kan uitoefenen (arrest 22.12.2018)
sluiting van een deel van het Europese luchtruim ten gevolge van de uitbarsting van de Eyjafjallajökull-vulkaan (maar aan de verzorgingsverplichting dient te worden volaan) (arrest 31.01.2013)
een aanvaring tussen een luchtvaartuig en een vogel (arrest 04.05.2017)

Werd niet aanvaard:

botsing van een mobiele vliegtuigtrap van een luchthaven met een vliegtuig (arrest 14.11.2014)
een technisch probleem zoals zich plotseling in dat geval heeft voorgedaan (dus elk geval kan anders worden beoordeeld) dat niet aan gebrekkig onderhoud is toe te schrijven en evenmin tijdens een regulier onderhoud is ontdekt (arrest 17.12.2015)

Vormt staking een buitengewone omstandigheid / overmacht?

In haar arrest van 17.04.2018 stelt het Hof van Justitie dat deze vraag opgelost dient te worden rekeninghoudende met de geldende algemene principes, niet in het minst met het gegeven dat in elk concreet geval dient te worden nagegaan of aan de twee noodzakelijke voorwaarden van een ‘buitengewone omstandigheid is voldaan’.

Een staking van het vliegtuigpersoneel kan dus zeker een overmachtsituatie uitmaken maar in dit concreet geval waarbij het Hof uitspraak diende te doen op een prejudiciële vraag van een Duitse rechtbank, betrof het een wilde staking die het gevolg was van een onverwachte aankondiging van de luchtvaartmaatschappij zelf waarbij deze een herstructurering aankondigde. Het Hof stelt dat conform de opmerkingen van de Europese Commissie herstructureringen en reorganisaties van ondernemingen onderdeel zijn van een normale bedrijfsvoering zodat het normaal is dat luchtvaartmaatschappijen in de uitoefening van hun bedrijf kunnen worden geconfronteerd met onenigheid of zelfs conflicten met personeel. Deze risico’s zijn dus inherent aan de uitoefening van het bedrijf van de luchtvaartmaatschappij en vormen aldus geen buitengewone omstandigheid. Een compensatie aan de reizigers is dus verschuldigd. Trouwens, voegt het Hof er aan toe, heeft de luchtvaartmaatschappij eigenlijk wel een invloed op de wilde staking omdat deze opgehouden is nadat zij een akkoord met de werknemersvertegenwoordigers had gesloten.

Uit dit arrest blijkt dat staking zeer zeker een overmachtsituatie kan uitmaken die de vliegtuigmaatschappij vrijstelt van het betalen van een compensatie maar dat steeds in concreto de feiten dienen te worden nagegaan. Soms zal een staking een buitengewone omstandigheid uitmaken, soms ook niet.

Voor vragen over dit artikel over deze materie, contacteer ons op joep@siriuslegal.be