De robotrechter : een update voor Justitie? (Desdalex)

Auteur: Desdalex

Publicatiedatum: 24/11/2017

In een recente bijdrage in De Juristenkrant opende de Antwerpse raadsheer Pierre Thiriar met volgende stelling met een stevig Nostradamus-gehalte:

“Het staat in de sterren geschreven dat menselijke magistraten op korte termijn vervangen zullen worden door artificiële intelligentie, zeg maar robotmagistraten.”[1]

Het klinkt enigszins als science fiction, maar hij zit daarmee op dezelfde lijn als onze minister van Justitie. In zijn laatste visietekst met als titel ‘Court of the Future’, zette minister Koen Geens zijn doelstellingen uiteen voor de toekomst van justitie. Daarbij ziet ook minister Geens een plaats voor artificiële intelligentie in onze rechtspraak.

Het gebruik van artificiële intelligentie in de rechtspraak klinkt bijzonder revolutionair, doch het idee is niet nieuw. Het voorspellen van de uitkomst van arresten wordt reeds toegepast bij de geschillen voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. De Universiteiten van Sheffield en Pennsylvania ontwikkelde een artificiële intelligentie die op basis van de objectieve gegevens van een geschil de uitspraak van het EHRM voorspellen. Deze voorspellingen kennen een nauwkeurigheid van 79%.[2]

Pierre Thiriar ziet in de robot als rechter vooral voordelen op economisch vlak. Zo stelt hij terecht dat een robot niet ziek wordt, geen vakantie neemt, geen loon krijgt en niet eigenwijs is. Ik meen dat de meerwaarde van artificiële intelligentie er vooral in ligt dat de menselijkheid van de rechter wordt uitgeschakeld. Zo zal de eigen ervaring, de vooroordelen en de waarden van de rechter niet meer meespelen. Iedereen zal gelijk behandeld worden en de persoon van de rechter zal op geen enkel ogenblik meer de uitkomst van de rechtszaak mee bepalen. De loterij van de joviale of norse rechter is dan definitief voorbij.

Een ander voordeel van het uitschakelen van de menselijkheid is dat de artificiële rechter enkel rekening zal houden met datgene waarmee hij rekening mag houden. Zo kennen we nu de fictie dat een rechter die geconfronteerd wordt met een nietig bewijs, dit bewijs buiten beschouwing moet laten. We vragen dus aan onze rechter om iets wat hij weet en dat mogelijks doorslaggevend is, te vergeten. Dit is tegennatuurlijk, maar voor een robot geen enkel probleem. Een stukje data wissen uit een bestand is veel gemakkelijker dan een vaststelling wissen uit een menselijk geheugen.

Ten slotte kan het niet anders dat elk probleem juridisch correct wordt opgelost. Het geschil wordt immers getoetst aan alle bestaande wetten en principes, zodat er juridisch niets kan mislopen. Is er dan nog wel nood aan een hoger beroep of een Hof van Cassatie? Want volgens het principe van de artificiële intelligentie zal je voor een welbepaald geschil elke keer dezelfde uitkomst moeten krijgen.

Maar is een rechter zonder menselijke emotie echt waar we naartoe moeten? Een geschil of een misdrijf is meer dan wat objectieve gegevens. Niet alles is te vatten in een algoritme. Hoe definiëren we bijvoorbeeld spijt en schuldinzicht?

Een ander gevaar is dat van de ‘vlakke rechtspraak’. Het Hof van Cassatie bepaalt nu in grote lijnen de rechtspraak en die wordt dan consequent gevolgd. Maar zelfs vaststaande rechtspraak wordt na jaren aangescherpt, bijgesteld of zelfs volledig omgekeerd. Niet zozeer omdat de wet verandert, maar wel omdat de maatschappij en de visies veranderen. De vraag is of artificiële intelligentie in staat zal zijn om ook de maatschappelijke vernieuwingen in het debat te brengen en daarbij zijn eigen voorgaande beslissingen in vraag durft te stellen.

Conclusie is dat artificiële intelligentie een troef kan zijn voor de rechtspraak. Het zal zorgen voor een snellere, juridisch correcte en gelijke behandeling van geschillen. Maar de menselijkheid volledig uitschakelen lijkt net die stap te ver. Dat lijkt ook minister Geens in zijn visietekst te erkennen. Zijn doel is dat de intelligente software alle gegevens analyseert en de juridische oplossing aan de rechter biedt. Deze rechter doet dan een laatste menselijke corrigerende tussenkomst, om zo tot een aanvaardbare en rechtvaardige uitspraak te komen. Een mooie symbiose tussen mens en machine.

De vraag is wat dit zal betekenen voor de toekomst van de advocaat. Weldra overbodig of net extra nuttig om de algoritmes van justitie te bespelen? De tijd zal het uitwijzen…

Lees hier het originele artikel

[1] P. THIRIAR, “De toekomst aan de lagekostenmagistraat?”, Juristenkrant 2017, afl. 355, 11.

[2] https://peerj.com/articles/cs-93/