De “afschaffing” van het duo-legaat (HCGB Advocaten)

Successie & Vermogen | 22 oktober 2019

Auteur: Nicolas Geelhand de Merxem (HCGB Advocaten)

Publicatiedatum: 10/10/2019

Op het VRT-nieuws van 7 oktober 2019 wordt vermeld dat de Vlaamse regering het duo-legaat “afschaft”.

Concreet werkt een duo-legaat als volgt.

Een suikertante heeft een nalatenschap van 100 en wenst zoveel mogelijk aan haar neven en nichten te geven. Indien zij in haar testament haar nalatenschap aan haar neven en nichten legateert, betalen dezen iets minder dan 55 erfbelasting en houden zij dus iets meer dan 45 over.

Indien zij evenwel haar nalatenschap verdeelt over haar neven en nichten (55) en een goed doel (45), met dien verstande dat het goede doel de erfbelasting van de neven en nichten en haar eigen erfbelasting moet betalen en dragen, is de situatie als volgt. Op grond van art. 2.7.1.0.10 VCF wordt met die “tenlastelegging van de erfbelasting” geen rekening gehouden. De neven en nichten worden belast op 55 (stel 55% of 30,25) en het goede doel op 45 (8,5% of 3,825). Het goede doel houdt dus over 45 – 30,25 – 3,825 = 10,925.

Kortom, de neven en nichten houden meer over en ook het goede doel krijgt een deel van de koek. De Vlaamse Kas int minder erfbelasting.

Deze techniek is volledig wettelijk en is in de huidige stand van de wetgeving ook geen fiscaal misbruik.

Men kan het duo-legaat niet “afschaffen”, men kan enkel de decretale regel wijzigen die toelaat voordeel te halen uit de techniek. Men kan met name stellen dat er met de “tenlastelegging van de erfbelasting” wel rekening zal gehouden worden bij de berekening van de rechten.

Laten we het voorbeeld hernemen. De neven en nichten worden dan belast op 55 + 30,25 of 85,25 (stel 55% of 46,8875). Het goede doel wordt belast op 45-30,25 = 14,75 (8,5% of 1,25375). Als in het testament staat dat het goede doel de erfbelasting van de neven en nichten moet betalen en dragen, zal het goede doel meer moeten betalen (46,8875) dan wat het krijgt (45). Het goede doel zal dan het legaat verwerpen en het duo-legaat vervalt dan. Het duo-legaat zal dan niet meer gebruikt worden als techniek van erfbelastingbesparing bij plots overlijden. Dit is een financiële ramp voor de vele goede doelen die hun werkingsmiddelen voor een groot deel uit legaten en derhalve ook uit duo-legaten, halen.

Een ander voorbeeld: een vermogende particulier legateert zijn ganse nalatenschap (1 miljoen euro) aan een stichting van openbaar nut. Daarnaast legateert hij 75.000 euro aan een kennis (vrij van erfbelasting). Thans krijgt die kennis 75.000 euro netto en betaalt de stichting van openbaar nut de erfbelasting (26.750). In de nieuwe regeling wordt de belastbare grondslag derhalve 75.000 + 26.750 = 101.750. Maar vermits de stichting van openbaar nut de erfbelasting op 101.750 moet betalen belanden we in een vicieuze cirkel. Dat is wat de wetgever in 1936 bij de codificatie van het Wetboek Successierechten precies heeft trachten te vermijden.

M.i. ware het veel verstandiger geweest voorop te stellen dat het goede doel een minimum aandeel in de nalatenschap moet verkrijgen om fiscaal aanvaardbaar te zijn. Dit is trouwens wat in de eerste circulaire over fiscaal misbruik in 2012 werd beslist.

Uiteraard werd sindsdien unaniem aangenomen dat er geen fiscaal misbruik kan zijn wanneer de belastingplichtige (in casu de legatarissen) niet medeplichtig zijn geweest aan het fiscaal misbruik. Daardoor ontsnappen alle testamentaire clausules aan de sanctie van het fiscaal misbruik. Maar niets belet de Vlaamse decreetgever decretaal vast te leggen dat onder een bepaald percentage van de nalatenschap dat aan het goede doel moet toekomen, het duo-legaat op grond van het fiscaal misbruik zal kunnen genegeerd worden door Vlabel. Daardoor wordt het aandeel van de goede doelen substantieel verhoogd en het voordeel voor de andere legatarissen (voor een deel) behouden, zonder dat er misbruik wordt gemaakt van het goede doel. Ook op die manier wordt het altruïstische element van de duo-legaten in aanmerking genomen.

Door dit niet te doen en te kiezen voor een “afschaffing” gaan de aspirant-erflaters (nog meer) gestimuleerd worden om in plaats van hun vermogen bij testamentair legaat te vermaken, hun vermogen in extremis te schenken met toeters en bellen aan het lagere tarief in de schenkbelasting (7% voor de roerende goederen en tussen 10 en 40% voor de onroerende goederen) (en dus ook zonder de zogenaamde “globalisatie”). Desnoods zal die schenking geschieden aan de hand van een zorgvolmacht, indien de terminaal zieke aspirant erflater niet meer wilsbekwaam is. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Een tarief van 55% is (nog) te hoog en te hoge tarieven in de erfbelasting hebben nu eenmaal tot gevolg dat men naar (wettelijk toegelaten) ontwijkingsmogelijkheden zoekt. Dat is een wetmatigheid. Er zal geen besparing van 75 miljoen euro verwezenlijkt worden, zoals de Vlaamse Regering vooropstelt. Dat weet elke practicus.

Het duo-legaat als vangnet bij plots overlijden zal in geval van “afschaffing” weliswaar niet meer kunnen gebruikt worden.

De Vlaamse Regering argumenteert hier dat de samenleving eigenlijk betaalt voor een individu en schaft het duo-legaat daarom af. Twee opmerkingen daarbij. De echte vraag is of 55% vanaf 75.000 euro geen al te hoog tarief is. Vervolgens bepaalt de burger graag zelf waarvoor zijn belastinggeld zal dienen.

Men wil één en ander compenseren door de tarieven op schenkingen (?legaten?) aan goede doelen te verlagen. Dat is een doekje voor het bloeden. Het oudje dat noch familie noch vrienden heeft maar drie katten, zal haar vermogen legateren aan het goede doel dat zich over de katten ontfermt. De hoogte van het tarief heeft geen invloed op haar beslissing. De suikertante die 40 jaar keihard gewerkt heeft en spaarzaam is geweest, en haar neven en nichten heel graag ziet, zal niet gestimuleerd worden om haar nalatenschap geheel of gedeeltelijk aan een goed doel te geven omdat het tarief iets verlaagd wordt. Zij zal dat enkel doen indien deze techniek het mogelijk maakt het netto deel van de neven en nichten te verhogen. Lukt dit niet meer, dan zal zij geadviseerd worden om in extremis te schenken. Kortom, het aantal legaten aan goede doelen (sec) zal niet stijgen, maar het netto-voordeel van de legaten die de goede doelen sowieso ontvangen (ook zonder duo-legaat), zal iets stijgen als het tarief iets lager is. Maar er zal geen compensatie zijn. De goede doelen gaan werkingsmiddelen verliezen en de Vlaamse kas zal er niet rijker om worden. Dat is duidelijk.

Niet duidelijk is wanneer de strengere regeling in werking zou treden indien zij decretaal wordt verankerd. Indien dit 1 januari 2020 zou zijn, is het nog de vraag of de nieuwe strengere regeling op alle overlijdens (opengevallen nalatenschappen) te rekenen vanaf die datum van toepassing zal zijn, of enkel op de testamenten die te rekenen vanaf die datum zullen gemaakt worden. In het eerste geval zal dit in de laatste twee maanden van dit jaar een toeloop van angstige ouderlingen bij de notarissen veroorzaken en die notarissen hebben nu al de handen vol met de (interessantere en meer dringende) vastgoed dossiers. En dan zijn er nog de burgers die een testament met een duo-legaat hebben opgemaakt en die niet meer wilsbekwaam zijn. Pech voor hen.

Het alternatief is dat de nieuwe strengere regeling slechts van toepassing zou zijn op testamenten die te rekenen vanaf 1 januari 2020 zullen worden opgemaakt.

Het besluit is dat de voorgenomen regeling (“afschaffing”) geen goede regeling is voor de goede doelen en ook geen goede regeling is voor de schatkist van het Vlaams Gewest. Hopelijk is het Vlaams Parlement bereid om deze door de Vlaamse Regering voorgestelde regeling, kritisch te benaderen en te corrigeren.