Vruchtgebruik bij een nalatenschap (De Groote – De Man)

Auteur: Charlotte Van der Gucht (De Groote – De Man)

Weet je wat het concept ‘vruchtgebruik’ betekent? Onze ervaring leert ons dat er in erfkwesties de grootste verwarring ontstaat als het concept “vruchtgebruik” opduikt. Wij geven jou graag meer uitleg.

Wie erft het vruchtgebruik?

In België erft de langstlevende partner het vruchtgebruik (over welke goederen precies hangt af van de gekozen samenlevingsvorm).

• Feitelijk samenwonende partners hebben geen wettelijk erfrecht.
• Wettelijk samenwonende partners erven volgens de wet het vruchtgebruik op de gezinswoning en de inboedel. Via testament kunnen ze dat erfrecht beperken of uitbreiden.
• Gehuwde partners erven wettelijk gezien het vruchtgebruik op de gehele nalatenschap. Naast het vruchtgebruik op de gezinswoning, erven zij dus ook het vruchtgebruik op de rekeningen of het vruchtgebruik op – bijvoorbeeld – de wagens, tweede verblijven, enz.

Bij gehuwde partners bekomt de langstlevende echtgenoot(e) dus het vruchtgebruik over de ganse nalatenschap van de overleden echtgenoot wanneer die samen met zijn kinderen erft.

De kinderen erven de naakte eigendom van de nalatenschap, elk voor een gelijk deel.

Wat houdt een recht van vruchtgebruik in?

Vruchtgebruik (Latijn ‘usus’ is het gebruik en ‘fructus’ zijn de vruchten) is het recht om een goed te gebruiken en de vruchten ervan te ontvangen. Bijvoorbeeld het vruchtgebruik op een woning betekent concreet het recht om in het huis te wonen, gebruik te maken van de aanwezige inboedel, of zelfs het huis te verhuren en de huurinkomsten te ontvangen. Het vruchtgebruik op bankrekeningen is dan weer het recht om van de interesten te genieten.

Vruchtgebruik bij een nalatenschap: een medaille met een keerzijde

Het vruchtgebruik biedt de langstlevende echtgenote een gevoel van zekerheid en financiële stabiliteit. Het vruchtgebruik voor de langstlevende is een levenslang recht en dooft pas uit op het moment van  overlijden.

Het vruchtgebruik van de langstlevende heeft ook een keerzijde. De kinderen / de naakte eigenaars kunnen niet genieten van de goederen, zolang de vruchtgebruiker leeft. Ze moeten het vruchtgebruik dulden. Zij zullen pas over de goederen kunnen beschikken (verkopen, verhuren, schenken) wanneer zij volle eigenaar worden.

De gedwongen verhouding tussen de vruchtgebruikster en de naakte eigenaars kan voor praktische problemen en familiale onrust zorgen, in het bijzonder bij nieuw samengestelde gezinnen. Dit zien we vaak wanneer de vruchtgebruiker samen erft met de kinderen uit een vorige huwelijk van de overleden partner, bijvoorbeeld wanneer stiefmoeder en stiefkinderen erven.

“Bij het afwikkelen van een nalatenschap komt de relatie tussen de achterblijvende  echtgenoot/echtgenote en de kinderen uit een vorige relatie (de stiefkinderen) vaak onder druk te staan. Het is belangrijk om deze emotionele spanningen te erkennen en open communicatie te bevorderen in de zoektocht naar oplossingen.” – Mr. Charlotte Van der Gucht, advocaat Personen- en Familierecht

Omzetting van het vruchtgebruik: een uitweg uit de impasse

Om uit deze impasse te komen, kan het vruchtgebruik worden beëindigd door middel van omzetting. Zowel de kinderen als de langstlevende echtgenoot(e) hebben het recht om de omzetting van het vruchtgebruik te verzoeken. Door middel van omzetting wordt het vruchtgebruik als het ware afgekocht.

“De omzetting van het vruchtgebruik biedt een mogelijkheid om de relatie tussen de vruchtgebruiker en de naakte eigenaars te herstellen en praktische problemen op te lossen.” – Mr. Charlotte Van der Gucht, advocaat Personen- en Familierecht

Gevolgen van omzetting: nieuwe eigendomsverhoudingen

Bij omzetting worden de kinderen volledige eigenaars van de goederen waarvan de omzetting gevorderd werd, terwijl de langstlevende echtgenoot(e) een geldsom of rente ontvangt in ruil voor haar vruchtgebruik. Het is belangrijk op te merken dat de instemming van de langstlevende echtgenoot(e) altijd vereist is voor de omzetting van het vruchtgebruik op de gezinswoning.

De vooroverleden echtgenoot(e) kan echter testamentair verbieden aan de erfgenamen om de omzetting van het vruchtgebruik te vragen. Met uitzondering van:

• De kinderen uit een vorig huwelijk van de eerst overleden echtgenoot(e), zij kunnen altijd de omzetting vragen.
• De langstlevende echtgenoot(e) heeft altijd het recht om de omzetting van het vruchtgebruik op de gezinswoning te vragen.

Waardebepaling van het vruchtgebruik

Om de omzetting van het vruchtgebruik te realiseren, moet de waarde ervan worden bepaald. Als partijen het eens zijn, kunnen ze gezamenlijk de waarde van het vruchtgebruik bepalen. Bij gebreke aan een akkoord, zijn er berekeningsmethodes om een objectieve waardebepaling te garanderen. Factoren zoals geslacht en levensverwachting van de vruchtgebruiker spelen hierbij een cruciale rol.

Bron: De Groote – De Man