Digitale consumptie & bescherming van de consument (Modo Advocaten)

Handel & Consument | 16 november 2017

Auteurs: Régine Feltkamp en Joeri Danhieux (Modo Advocaten)

Publicatiedatum: oktober 2017

Digitale inhoud, het nieuwe consumptiegoed

Met een steeds grotere snelheid evolueren we naar een digitale consumptiemaatschappij waar digitale inhoud tastbare goederen vervangt.

Digitale inhoud verwijst in de omgangstaal zowel naar digitale goederen als naar digitale diensten.

Digitale goederen zijn goederen die enkel in de vorm van digitale data bestaan bijv. op een computer of op een ander met software bestuurd apparaat: software op uw pc, applicaties op smartphones, tablets, smartwatches of andere wearables. Digitale goederen kunnen ook beschikbaar zijn via het internet, zoals bijv. gedownloade of gestreamde muziek, films, kranten, foto’s, lespakketten, games, e-books, …. Het omvat ook elke vorm van informatie die digitaal online beschikbaar is (interviews, blogs, data op sociale media-profielen, informatie op een website, …). Digitale inhoud kan ook ingebouwd zitten in andere goederen. Denk aan de technologie in de op afstand bestuurbare thermostaat waarmee u uw energieverbruik “smart” kunt regelen of in een elektronisch bestuurde auto.

Digitale dienstverlening omvat o.m. de terbeschikkingstelling op afstand van software, applicaties, clouddiensten waarmee gegevens in digitale vorm kunnen worden gemaakt of bewaard maar ook digitale interactie via sociale media.

De gestage evolutie naar een gedigitaliseerde goederenwereld doet verschillende juridische vragen rijzen o.a. naar de bescherming van de afnemer. Is deze dezelfde als bij tastbare consumptiegoederen? Welke rechten verwerft hij / zij eigenlijk? Wat kan de afnemer doen indien de kwaliteit van digitale inhoud niet voldoet, zoals bijv. de gedownloade muziek of film die niet af te spelen valt wegens slechte kwaliteit? Kunnen de regels inzake koop, huur of dienstverlening zoals deze vandaag gelden – en die op bepaalde vlakken nog dateren van Napoleon (1804!) – worden toegepast op overeenkomsten betreffende de levering van digitale inhoud?

Nood aan nieuwe regels ter bescherming van de consument?

Het toepassen van de bestaande regels blijkt niet zo makkelijk.

Allereerst is te bepalen welke regels gelden. Om bijv. de bijzondere bescherming inzake consumentenkoop te genieten, moet de overeenkomst een koop zijn. Maar wanneer u betaald heeft voor een e-book, gaat het dan wel om een koop? Dit zou inhouden dat u als koper eigenaar wordt van het boek, dat u erover beschikt zoals u wenst o.a. door het ook weer weg te geven of te verkopen, wat technisch gezien vooralsnog niet (steeds) het geval is (ook het “wegwerpen” door het te vernietigen is niet steeds mogelijk).

Daarnaast is er discussie over de vraag of de bestaande regels, die gelden voor zaken – dus tastbare goederen – wel gelden voor digitale inhoud. De hamvraag is hier of digitale inhoud als een tastbaar goed kan worden beschouwd.

Europa is alvast van mening dat nieuwe regels nodig zijn ter bescherming van de consument (‘B2C’). In het kader van de strategie voor een digitale eengemaakte markt, werd een Voorstel van Richtlijn over bepaalde aspecten van overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud geformuleerd.

Met deze nieuwe regels wil Europa bijdragen tot een snellere groei van de digitale eengemaakte markt (ten behoeve van zowel consumenten als bedrijven), de rechtsonzekerheid alsook de kosten voor ondernemingen te wijten aan een juridisch complex kader verminderen en het consumentvertrouwen vergroten.

Ruim toepassingsgebied

De voorgestelde regels betreffen enkel de levering van digitale inhoud door een leverancier aan een consument. Leveringen tussen ondernemingen (‘B2B’) of tussen niet-professionelen, vallen hier niet onder.

Digitale inhoud wordt ruim opgevat en omvat zowel de “digitale producten” als de “digitale diensten”, die ook door de consument gegenereerde inhoud (zoals digitale afbeeldingen, video- en audiobestanden, blogs, discussiefora, op tekst gebaseerde samenwerkingsformats, posts, chats, tweets, blogs, podcasts, op mobiele apparatuur gecreëerde inhoud, inhoud die in het kader van online virtuele omgevingen is gecreëerd, ratings en verzamelingen links naar online-inhoud) omvat.

De bepalingen gelden voor goederen zoals dvd’s en cd’s waarin digitale inhoud zodanig is verwerkt dat deze goederen duidelijk uitsluitend functioneren als drager van de digitale inhoud. De bepalingen gelden evenwel niet voor goederen waarin digitale inhoud is verwerkt maar die niet louter als drager dienen (bijv. huishoudapparatuur met embedded software). De voorgestelde regels gelden ook niet voor het “internet der dingen”.

Wat betreft digitale diensten geldt dat de regels enkel zouden gelden voor diensten waarvan het belangrijkste voorwerp de levering van digitale inhoud is. Diensten die door de leverancier zelf worden verricht en waarbij de digitale middelen alleen worden gebruikt ten behoeve van toegang of levering, zoals een door een persoon aangeboden vertaling of andere professionele adviesdiensten waarbij alleen het resultaat van de dienst digitaal aan de consument wordt geleverd, zouden niet onder de regeling vallen.

Voor de toepassing van de regeling is het irrelevant hoe de digitale inhoud wordt geleverd.

De voorgestelde regeling zal gelden voor digitale inhoud waarvoor in geld wordt betaald, maar ook voor deze waarvoor “betaald” wordt met persoonlijke gegevens (bijv. Facebook).

Beschermingsregeling

Het voorstel bevat geen allesomvattende regeling voor het contract waarbij digitale inhoud wordt geleverd.

Het voorstel bevat enkel een reeks essentiële regels die moeten garanderen dat de consument de afgesproken kwaliteit krijgt.

Daartoe worden de criteria gegeven om te bepalen wanneer de digitale inhoud overeenstemt met de gemaakte afspraken en worden de verhaalsmogelijkheden van de consument bij niet-nakoming opgesomd.

Consumenten krijgen, zoals bij andere consumptiegoederen, recht op herstel of vervanging, terugbetaling of prijsvermindering, of het recht om de overeenkomst te ontbinden. Daarnaast is er ook een recht op schadevergoeding.

Verder zijn er regels in verband met de ontbinding van langetermijnovereenkomsten en de wijziging van digitale inhoud.

Voldoende bescherming?

Vraag is of deze regels wel nodig zijn en de beoogde doelstellingen waarmaken.

Régine Feltkamp en Lorelien Hoet zullen op het Zesde Antwerpse Juristencongres over digitalisering en recht via een praktische casus zowel de bestaande als de voorgestelde regeling overlopen, met als doel na te gaan hoe de bescherming van de digitale consument in elkaar zit en of het Europese initiatief een noodzakelijke en afdoende bescherming biedt.